Ο άνθρακας υπήρξε επί σειρά αιώνων ακρογωνιαίος λίθος του παγκόσμιου ενεργειακού τοπίου. Από τον σημαντικό του ρόλο στη Βιομηχανική Επανάσταση μέχρι τη συνεχιζόμενη κυριαρχία του στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ο άνθρακας έχει τροφοδοτήσει έθνη και έχει διαμορφώσει οικονομίες.
ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΧΑΒΟΥΤΗ
Ωστόσο, παρά τις διεθνείς προσπάθειες να περιοριστεί η χρήση του, λόγω περιβαλλοντικών ανησυχιών, η παγκόσμια παραγωγή άνθρακα έφθασε το 2023 σε ιστορικό υψηλό, υπογραμμίζοντας τη σύνθετη σχέση μεταξύ ενεργειακών αναγκών, οικονομικής ανάπτυξης και κλιματικής αλλαγής. Αυτό το άρθρο εξετάζει την εξέλιξη της παραγωγής άνθρακα, τους λόγους πίσω από τη συνεχή αύξησή του και τις επιπτώσεις για το μέλλον της ενέργειας και του περιβάλλοντος.
Ιστορική ανασκόπηση της παραγωγής άνθρακα
Αρχές 20ού αιώνα: Η άνοδος του άνθρακα
Η παραγωγή άνθρακα άρχισε να αυξάνεται σημαντικά στις αρχές του 20ού αιώνα, λόγω της βιομηχανοποίησης και της επέκτασης των σιδηροδρομικών γραμμών, των εργοστασίων και της αστικοποίησης, κυρίως στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 1900 η παγκόσμια παραγωγή άνθρακα ήταν 5.350 τεραβατώρες (TWh), σηματοδοτώντας την αρχή της βιομηχανικής κυριαρχίας του άνθρακα. Μέχρι τη δεκαετία του 1920 ο άνθρακας τροφοδοτούσε τις περισσότερες βιομηχανίες του κόσμου και ήταν θεμελιώδης για την ανάπτυξη του σύγχρονου κόσμου.
| Ετος | Παγκόσμια παραγωγή άνθρακα (TWh) |
| 1900 | 5.350 |
| 1925 | 8.711 |
Μισός 20ός αιώνας: Η άνοδος μετά τον πόλεμο
Μέχρι το 1950 η παγκόσμια παραγωγή άνθρακα είχε διπλασιαστεί, φθάνοντας τις 11.333 TWh. Η οικονομική άνθηση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τροφοδότησε μια σημαντική αύξηση της βιομηχανικής δραστηριότητας, ιδιαίτερα στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, όπου ο άνθρακας ήταν η βασική πηγή ενέργειας, τόσο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας όσο και για την παραγωγή χάλυβα. Το 1975 η παραγωγή άνθρακα έφθασε τις 18.768 TWh, κατακτώντας την κορυφή της κυριαρχίας του ως η κυρίαρχη πηγή ενέργειας για μεγάλο μέρος του κόσμου.
| Ετος | Παγκόσμια παραγωγή άνθρακα (TWh) |
| 1950 | 11.333 |
| 1975 | 18.768 |
Τέλη 20ού αιώνα: Η κορύφωση της κυριαρχίας του άνθρακα
Οι δεκαετίες του 1970 και του 1980 σηματοδότησαν την κορύφωση της παγκόσμιας κυριαρχίας του άνθρακα, αλλά αυτή η περίοδος έφερε και τις πρώτες σημαντικές ανησυχίες για τις περιβαλλοντικές του επιπτώσεις. Η αύξηση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και οι πρώτες προειδοποιήσεις για την κλιματική αλλαγή οδήγησαν σε προσπάθειες περιορισμού της χρήσης του άνθρακα στις ανεπτυγμένες χώρες. Παρά τις ανησυχίες αυτές, η κατανάλωση άνθρακα συνέχισε να αυξάνεται, ιδιαίτερα στις αναδυόμενες οικονομίες.
| Ετος | Παγκόσμια παραγωγή άνθρακα (TWh) |
| 2000 | 26.812 |
Η παγκόσμια άνοδος της παραγωγής άνθρακα το 2023
Το 2023 η παγκόσμια παραγωγή άνθρακα έφθασε τις 49.789 TWh, κατακτώντας ιστορικό υψηλό. Παρά τις διεθνείς κλιματικές συμφωνίες και τις εθνικές δεσμεύσεις για μείωση της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων, ο άνθρακας παραμένει ζωτικής σημασίας πηγή ενέργειας για πολλές χώρες. Η συνεχής αύξηση της παραγωγής άνθρακα μπορεί να αποδοθεί σε αρκετούς βασικούς παράγοντες:
1. Ο ρόλος των αναδυόμενων οικονομιών
Οι μεγαλύτερες αυξήσεις στην παραγωγή άνθρακα έχουν σημειωθεί σε χώρες όπως η Κίνα, η Ινδία και η Ινδονησία, οι οποίες ηγούνται της παγκόσμιας παραγωγής άνθρακα. Αυτές οι χώρες αντιμετωπίζουν γρήγορα αυξανόμενους πληθυσμούς και βιομηχανικούς τομείς, και η εξάρτησή τους από τον άνθρακα παραμένει υψηλή, λόγω της προσιτότητας και της διαθεσιμότητάς του.
| Χώρα | Μερίδιο στην παραγωγή άνθρακα (2023) |
| Κίνα | 50% |
| Ινδία | 10% |
| Ινδονησία | 5% |
| ΗΠΑ | 5% |
| Αυστραλία | 4% |
Η Κίνα και η ηγεμονία της
Η Κίνα παραμένει ο μεγαλύτερος παραγωγός άνθρακα στον κόσμο, υπεύθυνη για περίπου το 50% της παγκόσμιας παραγωγής το 2023. Παρά τις μεγάλες επενδύσεις σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, η Κίνα εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τον άνθρακα για να καλύψει τις ενεργειακές της ανάγκες, ειδικά στις βιομηχανίες όπως η παραγωγή χάλυβα και η παραγωγή ενέργειας.
Η αύξηση της κατανάλωσης στην Ινδία και την Ινδονησία
Η Ινδία και η Ινδονησία, οι οποίες διαθέτουν σημαντικά εγχώρια αποθέματα άνθρακα, έχουν, επίσης, δει την παραγωγή τους να αυξάνεται θεαματικά. Στην Ινδία ο άνθρακας καλύπτει περίπου το 70% της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και η χώρα συνεχίζει να επεκτείνει τις εξορυκτικές της δραστηριότητες, για να καλύψει τις αυξανόμενες ενεργειακές ανάγκες του πληθυσμού της.
2. Οικονομικοί και πολιτικοί παράγοντες
Ο άνθρακας παραμένει μια προσιτή και προσβάσιμη πηγή ενέργειας για πολλές χώρες, ειδικά σε περιοχές στις οποίες η ενεργειακή ασφάλεια αποτελεί κύρια ανησυχία. Για παράδειγμα, οι σημαντικές εξαγωγές άνθρακα της Ινδονησίας ενισχύουν την οικονομία της, ενώ η χώρα εξαρτάται, επίσης, από τον άνθρακα για την παραγωγή εγχώριας ενέργειας.
| Χώρα | Μερίδιο στην εγχώρια κατανάλωση άνθρακα (2023) |
| Κίνα | 60% |
| Ινδία | 70% |
| Ινδονησία | 80% |
| ΗΠΑ | 20% |
| Αυστραλία | 25% |
3. Γεωπολιτική αστάθεια και ενεργειακή ασφάλεια
Οι γεωπολιτικοί παράγοντες έχουν, επίσης, επηρεάσει την άνοδο της παραγωγής άνθρακα. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αναστάτωσε τις παγκόσμιες προμήθειες φυσικού αερίου, αναγκάζοντας πολλές χώρες, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, να επιστρέψουν στον άνθρακα, ως την πιο αξιόπιστη πηγή ενέργειας. Η αύξηση της παραγωγής άνθρακα οφείλεται εν μέρει στην ανάγκη εξασφάλισης της ενεργειακής ασφάλειας σε αβέβαιους καιρούς.
Περιβαλλοντικές και υγειονομικές επιπτώσεις
Η συνεχής αύξηση της παραγωγής άνθρακα έχει σοβαρές περιβαλλοντικές και υγειονομικές επιπτώσεις. Ο άνθρακας είναι η κύρια πηγή εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO₂), συντελώντας σημαντικά στην κλιματική αλλαγή. Είναι, επίσης, κύρια πηγή ατμοσφαιρικών ρύπων, όπως το διοξείδιο του θείου (SO₂), τα οξείδια του αζώτου (NOx) και τα σωματίδια που βλάπτουν τόσο το περιβάλλον όσο και τη δημόσια υγεία.
Κλιματική αλλαγή και εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου
Ο άνθρακας είναι μία από τις μεγαλύτερες πηγές εκπομπών CO₂, οι οποίες οδηγούν στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από άνθρακα ευθύνεται περίπου για το 40% των παγκόσμιων εκπομπών CO₂ από την ενέργεια. Παρά τις προσπάθειες μετάβασης σε καθαρότερες πηγές ενέργειας, η συνεχής χρήση του άνθρακα υπονομεύει τους παγκόσμιους στόχους κλιματικής αλλαγής.
| Πηγή εκπομπών | Μερίδιο στις παγκόσμιες εκπομπές CO₂ |
| Ηλεκτρικά εργοστάσια με άνθρακα | 40% |
| Ηλεκτρικά εργοστάσια με πετρέλαιο και αέριο | 35% |
| Αλλοι τομείς ενέργειας | 25% |
Ποιότητα αέρα και δημόσια υγεία
Η καύση άνθρακα απελευθερώνει βλαβερούς ρύπους, που μπορεί να προκαλέσουν αναπνευστικές ασθένειες, καρδιαγγειακά προβλήματα, ακόμα και πρόωρο θάνατο. Οι περιοχές κοντά σε ορυχεία άνθρακα και εργοστάσια παραγωγής ενέργειας από άνθρακα είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στους κινδύνους αυτούς.
| Υγειονομική επίπτωση | Ετήσιοι θάνατοι που συνδέονται με τον άνθρακα |
| Αναπνευστικές ασθένειες | 1,5 εκατ. |
| Καρδιαγγειακές ασθένειες | 800.000 |
| Καρκίνος των πνευμόνων | 300.000 |
Το μέλλον της παραγωγής άνθρακα
Το μέλλον της παραγωγής άνθρακα θα εξαρτηθεί από έναν συνδυασμό τεχνολογικών καινοτομιών, αλλαγών στις ενεργειακές πολιτικές και οικονομικών παραμέτρων. Ενώ κάποιες χώρες κάνουν βήματα προς την απανθρακοποίηση, άλλες παραμένουν εξαιρετικά εξαρτημένες από τον άνθρακα.
1. Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και απανθρακοποίηση
Πολλές ανεπτυγμένες χώρες απομακρύνονται από τον άνθρακα υπέρ των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, όπως η αιολική, η ηλιακή και η υδροηλεκτρική ενέργεια. Αυτή η τάση υποστηρίζεται από τη μείωση του κόστους των τεχνολογιών Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και από τις πολιτικές απανθρακοποίησης, που έχουν θέσει πολλές χώρες, στο πλαίσιο των συμφωνιών για το κλίμα.
2. Τεχνολογίες καθαρού άνθρακα
Η ανάπτυξη τεχνολογιών που μπορούν να μειώσουν ή να εξαλείψουν τις εκπομπές από τη χρήση άνθρακα, όπως η δέσμευση και η αποθήκευση άνθρακα (CCS), ενδέχεται να παίξει σημαντικό ρόλο στο μέλλον του άνθρακα. Ωστόσο, αυτές οι τεχνολογίες βρίσκονται ακόμη σε πρώιμο στάδιο και αντιμετωπίζουν τεχνικές και οικονομικές προκλήσεις.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ (ΦΥΛΛΟ 31/1/2025)