Αρχίζει η μάχη για την Ελλάδα, σε δύο μέτωπα, στον απόηχο των ανακοινώσεων του πακέτου της Κομισιόν για την άμυνα που ανακοινώθηκε την Τετάρτη, ανοίγοντας πολλά μέτωπα που επιχειρείται να κλείσουν το πολύ έως το τέλος Απριλίου, υπό την πίεση των ανατροπών στην παγκόσμια σκακιέρα, που δρομολογούνται από την άλλη άκρη του Ατλαντικού. Η πρώτη ανάγνωση των κειμένων που δόθηκαν στη δημοσιότητα (και περιλαμβάνουν, πέρα από τη λευκή βίβλο, μία ανακοίνωση της Κομισιόν αλλά και μία πρόταση κανονισμού προς τους αρχηγούς των κρατών που απαιτεί ομοφωνία) έχει προκαλέσει ήδη αντιδράσεις από την κυβέρνηση σε δύο επίπεδα: σε οικονομικό και σε γεωπολιτικό.
Το πρώτο μέτωπο είναι η περίφημη εθνική ρήτρα διαφυγής, για την οποία όλα τα κράτη θα πρέπει -αν το επιθυμούν- να κάνουν μέχρι το τέλος Απριλίου αίτημα για να αρχίσει στη συνέχεια μια διαδικασία διμερούς διαπραγμάτευσης, διάρκειας ενός μήνα, έως ότου κλειδώσει το 4ετές πλαίσιο «εξαίρεσης» δαπανών από τους δημοσιονομικούς κανόνες. Πιθανότατα η Ελλάδα να μη μετέχει ουσιαστικά σε αυτή τη ρήτρα.
Το τι θα γίνει με τη ρήτρα πιθανόν να φανεί αφού θα έχει υποβάλει το αίτημα η Αθήνα. Και αυτό γιατί οι ανακοινώσεις της Κομισιόν περιέχουν έναν κρίσιμο όρο που δεν βολεύει ούτε την Ελλάδα ούτε την Ιταλία: ως έτος βάσης της μέτρησης του κατά πόσο αυξήθηκαν οι δαπάνες για άμυνα ορίζεται το 2021, χρονιά κατά την οποία η Ελλάδα δαπάνησε (ως αναλογία του ΑΕΠ) περισσότερα χρήματα για εξοπλισμούς και άλλες αμυντικές δαπάνες από κάθε άλλη χρονιά. Και αυτό λόγω των εντάσεων με την Τουρκία.
Αρα μείνει να φανεί αν θα διευκρινιστεί με θετικό για τη χώρα τρόπο ή όχι το πόσα χρήματα θα μπορέσει να εξαιρέσει από τον υπολογισμό των δημοσιονομικών κανόνων για να κάνει άλλες αμυντικές δαπάνες ή ελαφρύνσεις.
Η ΤΟΥΡΚΙΑ
Το δεύτερο μέτωπο είναι γεωπολιτικό. Μπορεί στο γενικό κείμενο η Τουρκία να εξαιρείται ως σύμμαχος των ΠΠΑ, όπως και το Ηνωμένο Βασίλειο, από το νέο σχήμα παροχής δανείων 150 δισ. ευρώ για εξοπλισμούς, αλλά έχει ανοίξει μία πόρτα η οποία δεν περιέχει σαφείς διασφαλίσεις για τον εξοπλιστικό ρόλο της τουρκικής βιομηχανίας στο μέλλον, σε συνδυασμό με τη συνολική της στάση έναντι των δικαιωμάτων των κρατών-μελών της Ε.Ε., δηλαδή της Ελλάδας.
Το σχέδιο για την κοινή αμυντική πολιτική της Ε.Ε. περιλαμβάνει, πέρα από τις εθνικές ρήτρες διαφυγής και το νέο δανειοδοτικό εργαλείο των 150 δισ. ευρώ, και άλλες πτυχές εξίσου σημαντικές. Μία από αυτές είναι το σχέδιο για υποχρεωτικά κοινές αμυντικές συμβάσεις και διαγωνισμούς στα κράτη-μέλη από εδώ και στο εξής, με προτεραιότητα στους Ευρωπαίους προμηθευτές.
Η πρώτη ανάγνωση σε αυτό το πεδίο προφανώς είναι καλή για χώρες όπως η Ελλάδα που πληρώνει «χρυσάφι» λόγω χαμηλής διαπραγματευτικής ισχύος αλλά και άλλων παραγόντων τους εξοπλισμούς, όπως δείχνουν τα στοιχεία μελέτης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που παρουσιάσαμε. Σύμφωνα με το πόρισμα Improving the quality of European defence spending, για συγκεκριμένο τύπο αεροσκάφους (F-35) η Ελλάδα πλήρωσε 215 εκατ. ευρώ, πιο πολλά από κάθε άλλο κράτος, όταν κόστισε 131 εκατ. ευρώ στη Φινλανδία ή 143 εκατ ευρώ στην Πολωνία. Αν ο διαγωνισμός γινόταν με όρους Φινλανδίας, για τα 40 αεροπλάνα που αγόρασε η Ελλάδα, με κόστος 8,6 δισ. ευρώ, θα είχε κερδίσει 3,35 δισ. ευρώ ή αν γινόταν με όρους Πολωνίας 2,85 δισ. ευρώ…
Ωστόσο, στο ίδιο πλαίσιο ανοίγει «πόρτα», αν δεν υπάρχει το είδος εξοπλισμού «έτοιμο» στην Ε.Ε., κάτι πιθανό αφού όλοι τώρα θέλουν εξοπλισμό, να μπορεί ένα αναζητηθεί συμμαχία σε τρίτη χώρα, ακόμα και στην Τουρκία! Και αυτό μόνο με μία φράση θολής διασφάλισης γεωπολιτικών κεκτημένων.
Επίσης, αλλάζει ο κανονισμός της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων για να δέχεται να χρηματοδοτήσει την αμυντική βιομηχανία και αλλάζει ο κανονισμός του Ταμείου Συνοχής (ΕΣΠΑ), ούτως ώστε τα κράτη, αν θέλουν και σε εθελοντική βάση, να μπορούν να αλλάζουν χρήση σε σχετικά κονδύλια. Αναζητούνται και άλλες πηγές χρηματοδότησης, οι οποίες δεν ονοματίζονται εγγράφως, προς το παρόν, αλλά περιλαμβάνουν και τον περίφημο ESM, με τα μνημονιακού τύπου δάνεια, ανάλογα προφανώς με τις εξελίξεις και με τις ανάγκες.
Με την Ελλάδα προς τα «έξω» να δηλώνει ικανοποίηση και παράλληλα να προσπαθεί να αποφύγει τις νάρκες, δηλαδή το ενδεχόμενο να μην επιβραβευτεί για το αυτονόητο ότι τόσα χρόνια τώρα, λόγω της έντασης που υπάρχει στην περιοχή (όχι μόνο γεωπολιτικής, αλλά και προσφυγικής), πληρώνει αδρά για την άμυνά της.
Πώς θα μετράνε οι δαπάνες και πόσα πληρώνει η Ελλάδα
Σήμερα η Ελλάδα πληρώνει αμυντικές δαπάνες ίσες με 7 δισ. ευρώ ή με το 3% του ΑΕΠ ετησίως. Αν εξαιρεθεί η δαπάνη για συντάξεις, το κόστος φτάνει στο 2,6% του ΑΕΠ. Η αύξηση στις δαπάνες λόγω εξοπλισμών είναι 840 εκατ. ευρώ φέτος και 500 εκατ. ευρώ το 2026.
Η δαπάνη ως αναλογία του ΑΕΠ ήταν πιο υψηλή προ τριετίας, όχι μόνο λόγω των τότε αναγκών, αλλά και του γεγονότος ότι έκτοτε έχει αυξηθεί και ο παρονομαστής, δηλαδή το ΑΕΠ. Παραμένει, ωστόσο, η χώρα της Ε.Ε. με τον υψηλότερο δείκτη δαπανών ως αναλογία του ΑΕΠ. Το ΝΑΤΟ θέτει ως στόχο το 2% του ΑΕΠ και λίγες χώρες τον επιτυγχάνουν (Πολωνία, Λιθουανία, Λετονία, Εσθονία). Το θετικό στην πρόταση της Κομισιόν είναι πως στον «λογαριασμό» δεν θα βάλει μόνο επενδυτικές δαπάνες, αλλά το σύνολο των λειτουργικών δαπανών, δηλαδή ακόμα και τις μισθοδοσίες ή τις συντάξεις.
Ποια η αναφορά της λευκής βίβλου για την Τουρκία
Ειδική αναφορά για την Τουρκία υπάρχει στη λευκή βίβλο, σε κεφάλαιο στο οποίο αναφέρονται και άλλα κράτη, όπως η Νορβηγία, με τα οποία η Ε.Ε. φιλοδοξεί να αναπτύξει αμυντική συνεργασία. Επισημαίνεται πως «η Ε.Ε. θα συνεχίσει να συμμετέχει εποικοδομητικά ως προς την ανάπτυξη μιας αμοιβαία επωφελούς εταιρικής σχέσης σε όλους τους τομείς κοινού ενδιαφέροντος με βάση την ισότιμη δέσμευση της Τουρκίας να προχωρήσει σε μια πορεία συνεργασίας σε όλα τα θέματα που έχουν σημασία για την Ε.Ε., σύμφωνα με τα συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Απριλίου 2024».
Ουσιαστικά, λοιπόν, η μόνη δικλείδα ασφαλείας είναι τα συμπεράσματα της τότε Συνόδου Κορυφής. Αφορούσαν την ανάπτυξη μιας συνεργατικής και αμοιβαία επωφελούς σχέσης «με σταδιακό, αναλογικό και αναστρέψιμο τρόπο», με αναφορά στο Κυπριακό, αλλά και σε μια «εποικοδομητική συμμετοχή της ίδιας της Τουρκίας που θα συμβάλει καθοριστικά στην προώθηση των διάφορων τομέων συνεργασίας».
Πηγές από τις Βρυξέλλες εξηγούν πως τα συμπεράσματα της Συνόδου Κορυφής δεν αποτελούν κανονισμό, δηλαδή αναμορφώνονται πολύ απλά σε επόμενη Σύνοδο Κορυφής, αν κριθεί ότι αυτό είναι αναγκαίο και σε συνθήκες πολέμου, για τις οποίες προετοιμάζεται η Ευρώπη, πολλά μπορούν να κριθούν αναγκαία. Επίσης, η άσκηση βέτο από ένα κράτος (π.χ., Ελλάδα) για ένα άλλο κράτος που αναπτύσσει εταιρική σχέση είναι μια δύσκολη υπόθεση, εξηγούν οι ίδιες πηγές, ειδικά σε συνθήκες κρίσης.
Επισήμως, πάντως, από την κυβέρνηση για την εν λόγω αναφορά επισημαίνεται πως οι αποφάσεις για την άμυνα οφείλουν να λαμβάνουν υπ’ όψιν τους προβληματισμούς για την ασφάλεια και τα συμφέροντα ασφάλειας και άμυνας του συνόλου των κρατών της Ε.Ε., σύμφωνα με τις αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου…
Τα επόμενα βήματα, οι κοινές προμήθειες και οι απευθείας αναθέσεις
Τα επόμενα βήματα, μετά την ανακοίνωση του πακέτου, περνάνε από τη Σύνοδο Κορυφής στις Βρυξέλλες, για να γυρίσουν και πάλι στην… οικονομία. Αναμένεται η ανακοίνωση νέων πρωτοβουλιών την επόμενη εβδομάδα για την απλοποίηση των εξοπλιστικών προγραμμάτων και για τη μείωση της γραφειοκρατίας στις δημόσιες συμβάσεις. Θα περιλαμβάνει ακόμα και το δικαίωμα για απευθείας αναθέσεις.
Σε διαπραγματευτικό επίπεδο, στο τέλος της επόμενης εβδομάδας αλλά και στο τέλος Απριλίου θα λάβουν χώρα οι άτυπες αρμόδιες σύνοδοι των επιτελείων των υπουργών Οικονομικών (EFC) για να διαπραγματευτούν τα ψιλά γράμματα της ρήτρας διαφυγής.
Η Κομισιόν προτείνει αύξηση των δαπανών έως 1,5% του ΑΕΠ κάθε χρόνο, με αρχή από φέτος. Αλλά έχοντας ως βάση τις αμυντικές δαπάνες του 2021.
«Η ευελιξία από την ενεργοποίηση των ρητρών διαφυγής θα επιτρέψει την απόκλιση από τα συμφωνημένα όρια αύξησης δαπανών ίση με την αύξηση των αμυντικών δαπανών (τόσο των επενδύσεων όσο και των λειτουργικών εξόδων) από το 2021» αναφέρεται. Ουσιαστικά, η Ελλάδα έχει περιθώριο να υποβάλει αίτημα έως το τέλος Απριλίου και παράλληλα να διαπραγματεύεται γι’ αυτό ούτως ώστε να εξαιρέσει όσο το δυνατό περισσότερες αμυντικές δαπάνες από το όριο των νέων δημοσιονομικών κανόνων (ετήσιο όριο αύξησης καθαρών πρωτογενών δαπανών). Τα χρήματα που θα εξοικονομηθούν θα μπορέσουν να διοχετευτούν είτε για αμυντικούς σκοπούς είτε για άλλες χρήσεις, με κυβερνητικά στελέχη να επιθυμούν τη χρήση τους για κοινωνικές παροχές και για μείωση φόρων.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ (21 ΜΑΡΤΙΟΥ 2025)
