Η παρουσίαση του βιβλίου του Ευάγγελου Βενιζέλου «Μετασχηματισμοί του κράτους και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Διδάγματα της οικονομικής κρίσης: Η ελληνική περίπτωση» (εκδόσεις «Πόλις») , θα μπορούσε να εκληφθεί και ως ένδειξη μιας βαθύτερης αλλαγής στην ελληνική κοινωνία. Το θέατρο Αλίκη γέμισε από καθήμενους και όρθιους, από ένα ακροατήριο επιπέδου που παρακολουθούσε ενεργά την απαιτητική συζήτηση για τις αλλαγές στην Ευρώπη και τους κινδύνους που απειλούν το οικοδόμημα της ΕΕ, αλλά και για τη διολίσθηση της Ελλάδας σε χώρα ειδικού καθεστώτος και διαρκούς επιτροπείας στο πλαίσιο της ευρωζώνης.
Ο κ. Βενιζέλος χειροκροτήθηκε θερμά όταν ο Παναγιώτης Ιωακειμίδης, ο οποίος ήταν στον πάνελ των ομιλητών, είπε για εκείνον ότι «ανέλαβε την ευθύνη να κρατήσει την Ελλάδα όρθια σε δύσκολες στιγμές» και στη συνέχεια όταν τον αποκάλεσε «τον μέγιστο κοινοβουλευτικό αυτή τη στιγμή». Και αργότερα όταν ο κ. Βενιζέλος ξεκίνησε τη δική του τοποθέτηση, ευχαριστώντας το κοινό για «τη θερμή και συγκινητική παρουσία» του, δέχθηκε ένα παρατεταμένο χειροκρότημα και μια κυρία φώναξε δυνατά: «Σου αξίζει!».
Θα πρέπει να ήταν μεγάλη η ικανοποίηση για έναν πολιτικό, που στο πρόσωπό του οι αντίπαλοι του προσωποποίησαν το Άγος του μνημονίου, να μιλάει και να μην χάνονται τα λόγια του στην έρημο του λαϊκισμού. Στην εκδήλωση παρέστη η επικεφαλής της Δημοκρατικής Συμπαράταξης Φώφη Γεννηματά, σχεδόν όλοι οι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ, βουλευτές και στελέχη της ΝΔ, του Ποταμιού και της ΔΗΜΑΡ με επικεφαλής τον Θανάση Θεοχαρόπουλο. Παρόντες ήταν και οι Γιάννης Στουρνάρας, Γιώργος Προβόπουλος, Γκίκας Χαρδούβελης, Γιάννης Βαρβιτσιώτης, Παρασκευάς Αυγερινός, Παναγιώτης Πικραμμένος, Χρήστος Ράμμος, Απόστολος Ταμβακάκης, Χρήστος Σταικούρας, Κώστας Μποτόπουλος, Χρήστος Χωμενίδης, Πέτρος Τατσόπουλος, κ.α Εντύπωση προκάλεσε η εμφάνιση του Στέργιου Πιτσιόρλα αργά , μετά την εκδήλωση στη στοά του City Link όπου ο κ. Βενιζέλος κάλεσε για ένα ποτό τους παριστάμενους.
Ο Βασίλης Σκουρής, πρώην πρόεδρος του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ, μίλησε για την τάση ενίσχυσης του διακυβερνητικού/ διακρατικού στοιχείου έναντι του κοινοτικού. Έφερε ως παραδείγματα, τη συμφωνία για τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης που είναι μια διεθνής συμφωνία με ενωσιακά στοιχεία. Και την απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου για την αποφυγή τουBrexit, τον Φεβρουάριο του 2016, που με την πίεση ενός μεγάλου κράτους ελήφθησαν αποφάσεις δύσκολα συμβιβάσιμες με τις ιδρυτικές συνθήκες οι οποίες θα πάψουν να ισχύουν σε περίπτωση που η Βρετανία εγκαταλείψει την ΕΕ.
«Αυτό δεν το έχω ξανασυναντήσει στο πλαίσιο της ΕΕ», είπε. Ο κ. Σκουρής αναφέρθηκε επίσης στις ρωγμές και τους τριγμούς που κλονίζουν το ευρωπαϊκό σύστημα, όπως γίνεται φανερό με το προσφυγικό, με τις εθνικές δράσεις που βρίσκονται σε αντίθεση με τις συνθήκες και δεν είναι σύμφωνες με το ισχύον νομικό καθεστώς. «Ανησυχητικό φαινόμενο είναι και ο παραγκωνισμός των θεσμικών αξιών της ΕΕ. Με την επίκληση δημοψηφισμάτων και εκλογών σαφώς παραβιάζεται το κοινοτικό κεκτημένο». Επικαλέστηκε τα παραδείγματα χωρών όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία, αλλά και Ρουμανία και η Βουλγαρία, όπου πλήττεται η ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης. Μετά τον κομμουνισμό, σε αυτές τις χώρες ιδρύθηκαν συνταγματικά δικαστήρια ως θεματοφύλακες του Συντάγματος.
Τώρα, με την επίκληση των εκλογών και της διαμόρφωσης νέων πλειοψηφιών οι κυβερνήσεις επιχειρούν να μειώσουν την εξουσία των συνταγματικών δικαστηρίων. Στην Ουγγαρία με κυβερνητική πλειοψηφία που ξεπερνάει το όριο για την αναθεώρηση του Συντάγματος, αλλάζουν το Σύνταγμα. Στην Πολωνία, όπου για να ισχύσει μια απόφαση του συνταγματικού δικαστηρίου απαιτείται η δημοσίευση της στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης, η κυβέρνηση αρνήθηκε να δημοσιεύσει απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου. «Θα περιμέναμε την αντίδραση των ευρωπαϊκών οργάνων για ένα τόσο εξωφρενικό φαινόμενο. Υπήρξε κάποια αντίδραση από την Κομισιόν αλλά δεν έλαβε σάρκα και οστά».
Ότι παρατηρείται στα άλλα κράτη συμβαίνει και στην Ελλάδα. Υπάρχει και εδώ το φαινόμενο της ανυπακοής σε δικαστικές αποφάσεις με την επίκληση επείγουσας ανάγκης, δημοσίου συμφέροντος, ανάγκη συμμόρφωσης στις δεσμεύσεις προς τους δανειστές. Όμως δεν έχει νόημα να εφαρμόζεις μόνο τις αποφάσεις με τις οποίες συμφωνείς. Στο δικό μας σύστημα του διάχυτου και παρεπίμπτοντος ελέγχου ίσως θα έπρεπε σε κάποιες περιπτώσεις ( μισθοί, συντάξεις ) να εξετάζεται η συνολική εικόνα προτού ληφθεί μια τέτοια σοβαρή απόφαση. Επανέρχεται η συζήτηση για την ίδρυση συνταγματικού δικαστηρίου στην Ελλάδα.
Ο κ. Ιωακειμίδης, είπε ότι στο βιβλίο του θέτει τα ολικά προβλήματα της Ευρώπης. Εξέφρασε όμως και τις διαφωνίες του ότι παραβλέπεται το υπερεθνικό στοιχείο και δίνεται μεγαλύτερη σημασία και ότι ορθά επισημαίνεται ότι υπάρχει τάση επιστροφής της εξουσίας στις πρωτεύουσες αλλά υπάρχουν παράλληλα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τι Κοινοβούλιο που εξισορροπούν την κατάσταση. Σε ότι αφορά τη φυσιογνωμία της Ευρώπης παρατήρησε ότι η ΕΕ ξεκίνησε ως φιλελεύθερο εγχείρημα και μετεξελίχθηκε σε σοσιαλδημοκρατικό. Τώρα όμως το σοσιαλδημοκρατικό στοιχείο των κειμένων δεν υλοποιείται επειδή άλλαξαν και πάλι οι συσχετισμοί.
Η προσχώρηση στη ΕΕ σημαίνει ότι ένα κράτος εκχωρεί κυριαρχία αλλά εισπράττει δύναμη. Επισήμανε όμως ότι αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα σήμερα, ξεφεύγει από το πλαίσιο της οικονομικής κυριαρχίας της ευρωζώνης, όχι κατ εξαίρεση και προσωρινά αλλά σχεδόν στο διηνεκές. Ακόμα και όσα αποφασίστηκαν στο Eurogroup οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η Ελλάδα παραμένει στην Ευρωζώνη ως χώρα ειδικού καθεστώτος, με κανόνες made for Greece. Η επιλογή του Grexit έχει απομακρυνθεί ως σχεδιασμός και θα μπορούσε να συμβεί μόνο ως ατύχημα. Η Ελλάδα όμως παραμένει στο ευρώ υπό ειδικό καθεστώς, με εποπτεία. Υπό αυτή την έννοια το τέλος των μνημονίων ήρθε, εφόσον υπάρχει ειδικό καθεστώς και εποπτεία στο διηνεκές και δεν είμαστε πλέον κανονικό και ισότιμο μέλος της ευρωζώνης. Για όσους δουλέψαμε για την ευρωπαϊκή πορεία της Ελλάδας αυτή είναι μια θλιβερή εξέλιξη αλλά και μια πρόκληση για το μέλλον.
«Είμαστε μία χώρα ηττημένη, με μειωμένη εθνική ισχύ;», διερωτήθηκε στην τοποθέτηση του ο κ. Βενιζέλος. «Σίγουρα», συνέχισε, «είμαστε μία κοινωνία διχασμένη. Είμαστε μία κοινωνία που κάποιοι αγωνίζονται να την κάνουν κοινωνία χαμηλών προσδοκιών. Είναι αυτή η μοίρα μας; Ε, όχι, δεν είναι αυτή η μοίρα μας! Ιδίως για εμάς που είμαστε Έλληνες από μοίρα και όχι Έλληνες από επιλογή, που είμαστε Έλληνες και όχι φιλέλληνες. Όλα εξαρτώνται από τη στάση του ελληνικού λαού. Αυτό είπε και ο Πρωθυπουργός απευθυνόμενος στον αρχηγό της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης την Κυριακή στη Βουλή. Είπε, ψηφίστηκα, και μετά τη συμφωνία της 12ης Ιουλίου και το δημοψήφισμα ξαναψηφίστηκα στις εκλογές του Σεπτεμβρίου, άρα, δε φταίω εγώ, φταίνε αυτοί που με ψήφισαν. Αυτό είπε, τόσο απλά και τόσο καθαρά. Άρα απευθυνόμαστε σε αυτούς που τον ψήφισαν και τους καλούμε να σκεφθούν ήρεμα, ψύχραιμα, όσο μπορούν πιο αντικειμενικά και αποστασιοποιημένα εάν ήμασταν καλύτερα πριν από 18 μήνες ή χειρότερα και πού βαδίζουμε. Όλα εξαρτώνται από τη στάση του ελληνικού λαού, που δεν εκφράζεται μόνο τυπικά σε εκλογές και δημοψηφίσματα. Το πρόβλημα –και το λέω πολλές φορές στο βιβλίο– είναι πρωτίστως πολιτικό και κοινωνικό στην Ελλάδα. Δευτερογενώς είναι οικονομικό και δημοσιονομικό. Άρα, λύση βρίσκεται στους πολιτικούς συσχετισμούς, στο αν αυτοί μπορεί να αλλάξουν, στο αν ο ελληνικός λαός θέλει να αλλάξει τη μοίρα του. Μπορεί, αρκεί να το θέλει», είπε.
Επισήμανε, ακόμα. ότι η οικονομική κρίση ανέδειξε ξαφνικά όλα τα προβλήματα του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. «Φάνηκε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει συγκροτηθεί για κανονικές συνθήκες, θερμοκρασίες και πιέσεως. Συγκροτήθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ εμείς ακόμη ζούσαμε στο μετεμφυλιακό κλίμα, ως ιστορικά αμέριμνοι και Καντιανοί. Για μία ακόμη φορά, για πολλοστή φορά μετά την κήρυξη της επανάστασης ανεξαρτησίας το 1821 η Ελλάδα βρέθηκε να λειτουργεί ως ιστορικό εργαστήριο. Λειτούργησε ως εργαστήριο για την παρακμή και τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, συνέχεια και εξέλιξη της οποίας είναι όλα όσα συμβαίνουν αυτή τη στιγμή στον Αραβικό κόσμο, όλα όσα συμβαίνουν στη Συρία, στο Ιράκ, στη Λιβύη, σε σχέση με το λεγόμενο Ισλαμικό κράτος. Το ζήσαμε αυτό στη συνέχεια με τον εθνικό διχασμό σε σχέση με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το ζήσαμε με τον Ελληνικό Εμφύλιο μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και στις αρχές του ψυχρού πολέμου, το ζήσαμε με τη δικτατορία, το ζήσαμε με τη μεταπολίτευση και το ζούμε ξανά τώρα. Στην πραγματικότητα η Ελλάδα είναι το εργαστήριο αντοχής των υλικών της Ευρωζώνης. Βεβαίως αυτό έχει πολύ μεγάλες επιπτώσεις τις οποίες εισπράττουμε με έναν θα έλεγα τοπικό, παραμορφωτικό φακό, ενώ όλα όσα συμβαίνουν έχουν πανευρωπαϊκή εμβέλεια διεθνή και φάνηκε η ευκολία με την οποία, μόλις τα πράγματα δυσκολεύουν στοιχειωδώς, ξαναγυρίζουμε πίσω στα βασικά».
Δηλαδή, επανέρχεται η σύγκρουση γύρω από τα όρια της κυριαρχίας των κρατών μελών και από τη φύση των αρμοδιοτήτων. Τα σύνορα κλείνουν με ευκολία με αφορμή το προσφυγικό, μετατίθενται τα ευρωπαϊκά σύνορα όχι στην Ειδομένη αλλά στη Γευγελή, ενοποιείται ο παλαιός χώρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με την Ελλάδα να συνδέεται με την Τουρκία και να υπάρχει ένα ισοζύγιο ροών Ελληνοτουρκικό και η Ευρώπη να είναι στεγανοποιημένη. «Δείτε με πόση ευκολία υποχωρούν τα πάντα προ του κινδύνου του Brexit, με τί ευκολία εγκαταλείπεται η φιλοσοφία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που είναι η ρήτρα της Ever-closer Union η οποία εγκαταλείπεται ρητά και με νομική ισχύ στη συμφωνία της 19ης Φεβρουαρίου του 2016 για το Brexit».
Ο κ. Βενιζέλος σημείωσε ότι αυτό που ανεδείχθη κυρίως με την κρίση είναι το μέγεθος των κλειδωμένων ανισοτήτων μεταξύ των κρατών μελών, οι αβυσσαλέες ανισότητες που είναι κλειδωμένες. «Θέλετε ανισότητες τί, παραδοσιακές, καθαροί λήπτες και καθαροί δανειστές, καθαροί δότες; Θέλετε ανισότητες πληθυσμιακές, ανισότητες στο κόστος χρήματος, πόσο δανείζεται η γερμανική επιχείρηση, πόσο η ελληνική; Στο κόστος ενέργειας; Τί σημασία έχει να έχεις ένα κράτος με πυρηνική ενέργεια και ένα κράτος χωρίς πυρηνική ενέργεια; Ένα κράτος με μεγάλη αγορά που έχει north stream και ένα κράτος με μικρή αγορά που δεν έχει south stream; Και, βέβαια, η τραγική ανισότητα είναι να είσαι δημοσιονομικά υγιής ενώ ο άλλος είναι δημοσιονομικά άσωτος, και τελικά ο ένας δανείζει και ο άλλος δανείζεται. Αφ’ ης στιγμής ο ένας δανείζει και ο άλλος δανείζεται δεν υπάρχει ισότητα. Υπάρχει μία ωμή ανισότητα μεταξύ των κρατών μελών».
Επισήμανε, επίσης, ότι το μεγάλο θέμα είναι τα όρια του πολιτικού βολονταρισμού στην Ευρωπαϊκή Ένωση, «που είναι ένας πολιτικός βολουνταρισμός αντίστοιχος του κινεζικού. Θα προηγηθούν οι οικονομικές αλλαγές και θα ακολουθήσουν οι πολιτικές, αλλά πόσο αντέχει αυτό; Μέχρι πού μπορεί να προηγείται το οικονομικό στοιχείο, η νομισματική ενοποίηση, χωρίς να έχεις πολιτική ολοκλήρωση; Όλα τα θέματα που αντιμετωπίζει τώρα ως επίκαιρα και σύγχρονα η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, δηλαδή το μέγεθος του κοινοτικού προϋπολογισμού –που είναι λιγότερο της μονάδος, όπως ξέρετε– η αμοιβαιοποίηση του χρέους, η προοπτική του ενιαίου νομίσματος, η προοπτική ευρωπαϊκών ομολόγων, έχουν αντιμετωπισθεί από τις Ηνωμένες Πολιτείες στο πλαίσιο του fiscal federalism τον 18ο αιώνα».
Όλα όσα περιέγραψε, δεν είναι –όπως είπε- απλώς μία δοκιμασία της δημοκρατικής αρχής, της αρχής της ορατότητας και της λογοδοσίας στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τί να κάνει το Κοινοβούλιο σε σχέση με την Τρόϊκα, πώς να ελέγξει το ΔΝΤ, τί είναι το ΔΝΤ; Γιατί οι κανονισμοί του ευρωπαϊκού μηχανισμού σταθερότητας προβλέπουν την υποχρεωτική συμμετοχή του ΔΝΤ, πώς θεμελιώνεται αυτό, πού, σε ποια αντίληψη περί ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης; Πουθενά, στη δυσπιστία της Γερμανίας απέναντι στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Γιατί; Γιατί δεν μπόρεσε να προβλέψει και να ανασχέσει την κρίση. Άρα η παρουσία του ΔΝΤ –και αυτό έγινε χθες ξανά– η διαπραγμάτευση με το ΔΝΤ των βασικών κυβερνήσεων – με το ΔΝΤ είναι ο θάνατος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η βαθιά κρίση ορατότητας και δημοκρατίας».
Αποδέχθηκε ότι υπάρχει κρίση της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, η οποία δέχεται όλα τα πυρά κάθε ευρωσκεπτικισμού, Αριστερού, ριζοσπαστικού, Δεξιού, Ακροδεξιού, «και εμείς στον ευρωσκεπτικισμό κάθε εκδοχής πρέπει να απαντήσουμε ως ευρωπαϊστές. Η μεγάλη διαφορά της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης είναι η διαφορά ανάμεσα στον ευρωσκεπτικιστή και τον ευρωπαϊστή που είναι σκεπτικιστής και δεν είναι ανιστόρητος και αφελής».
Αλλά, πρόσθεσε, «είναι πολύ δύσκολο να έχεις μία αίσθηση ενότητας των στάσεων και των συμπεριφορών, γι’ αυτό το μεγάλο μου θέμα είναι το ποιος θα δώσει την προοπτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η κοινοτική μέθοδος, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή; Τα κράτη μέλη εάν κάνουν μία υπέρβαση, πώς να κάνουν υπέρβαση τώρα όταν δεν υπάρχει δημοκρατική εναλλαγή; Είναι έτσι οι 28 κύκλοι που πάντα υπάρχουν εκλογές και πάντα υπάρχει, τελικά, ένας μεγάλος συμβιβασμός, οι συσχετισμοί δεν είναι καθαροί, είναι πάντα ένα μίγμα λαϊκού κόμματος, σοσιαλιστών και δημοκρατών, λίγο φιλελεύθερων, μερικές συμμετοχές οικολόγων, κάπου έχεις μία αριστερή και ριζοσπαστική, ας το πούμε έτσι, εκτίναξη. «Δεν αλλάζουν έτσι οι συσχετισμοί», σημείωσε. «Η επαναφορά του πολιτικού είναι η λύση για την Ευρώπη. Εάν δεν υπάρξει αυτό θα γίνουν διάφορα θέματα, το Brexit, το προσφυγικό, το δημοσιονομικό πρόβλημα της κυριαρχίας, τις δραστηριότητες, τις πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, αλλά δε θα λύσουμε το πρόβλημα της Ευρώπης».
