Δύο εφαρμογές πιλοτικών προγραμμάτων για την καταπολέμηση της λαθρομετανάστευσης σε βάρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Fast Pass και Smart Border αναμένεται να εφαρμοστούν από το 2017 στα σύνορα χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, προκειμένου να ελεγχθεί αποτελεσματικά η παράνομη και ανεξέλεγκτη είσοδος αλλοδαπών μεταναστών.
Πρόκειται για δύο προγράμματα που βρίσκονται στο τελικό στάδιο της τελικής επεξεργασίας και εφαρμογής, καθώς για το μεν πρώτο ήδη «τρέχει» σχετικός διαγωνισμός, για το δε δεύτερο οι αρμόδιοι επεξεργάζονται την σχετική νομοθετική ρύθμιση.
Το Fast Pass από πέρυσι έχει δοκιμαστεί και στην χώρα μας, καθώς η ΕΛΑΣ, σύμφωνα και με επίσημη ανακοίνωση του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, συμμετείχε «στο ερευνητικό έργο Fast Pass για τη δημιουργία αυτόματης θύρας ελέγχου εισόδου στα συνοριακά σημεία ελέγχου (Automated Border Control)».
Το έργο συντονίζεται από το Αυστριακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας (Austrian Institute of Technology – AIT), ενώ υπάρχουν 27 συμμετέχοντες, μεταξύ των οποίων και το Δημοτικό Λιμενικό Ταμείο Μυκόνου.
«Στις 28/4/2015 υποβλήθηκε το σενάριο του πιλοτικού από την κοινοπραξία για έγκριση από την ηγεσία. Προετοιμασία και υλοποίηση πιλοτικού από Απρίλιο έως Οκτώβριο 2016 στον λιμένα Μυκόνου», ανέφερε η σχετική ανακοίνωση του υπουργείου.
Η ΕΛΑΣ συμμετείχε και στην πιλοτική εφαρμογή τού προγράμματος «Ευφυών Συνόρων» (Smart Borders). Όπως αναφερόταν σε σχετική ανακοίνωση, «στις 17 Απριλίου ξεκίνησε στους Κήπους Έβρου και καθημερινά δίνονται αναφορές προόδου. Στόχος του πιλοτικού προγράμματος είναι η επαλήθευση της αναγκαιότητας κατάρτισης των προτεινόμενων κανονισμών της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αναβάθμιση της ασφαλείας κατά τη διάρκεια των διαβατηριακών ελέγχων».
Συγκεκριμένα, το προσωπικό της Ελληνικής Αστυνομίας στα δύο σημεία, είχε εφοδιαστεί με σύγχρονο φορητό εξοπλισμό, με τον οποίο διενεργούσε σειρά δοκιμών ελέγχου, όπως λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων, λήψη εικόνας προσώπου, λήψη εικόνας ίριδας και ανάγνωση ταξιδιωτικών εγγράφων.
Επισημαίνεται ότι, στο πλαίσιο του προγράμματος, οι ταξιδιώτες, υπήκοοι τρίτων χωρών, συμμετείχαν εθελοντικά και δεν αποθηκεύονταν προσωπικά δεδομένα. Η διαδικασία διαρκεί μερικά δευτερόλεπτα και συλλέγονται μόνο στατιστικά στοιχεία σχετικά με τον απαιτούμενο χρόνο, την ποιότητα των ληφθέντων στοιχείων, καθώς και δημογραφικά στοιχεία (π.χ. υπηκοότητα, φύλο, ηλικία). Πρόκειται για ανωνυμοποιημένα, συγκεντρωτικά στοιχεία, τα οποία αποστέλλονταν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την κατάρτιση της τελικής αναφοράς αποτελεσμάτων, τον Νοέμβριο του 2015. το πρόγραμμα δεν αφορά στον έλεγχο διαβατηρίων, ο οποίος άλλωστε συνεχίζεται να γίνεται κανονικά.
Τα συμπεράσματα από την εφαρμογή του προγράμματος των «έξυπνων συνόρων» καταγράφηκαν και απεστάλησαν στις αρμόδιες υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για να γίνουν, σε συνδυασμό και με τις παρατηρήσεις και των άλλων κρατών – μελών που συμμετείχαν εθελοντικά στην εφαρμογή του προγράμματος, οι τελικές τροποποιήσεις. Σύμφωνα με το αρχικό πλάνο, το 2016 το εν λόγω πρόγραμμα αναμενόταν να πάρει τελική μορφή και να περάσει από συζήτηση και ψήφιση.
Οι αξιωματικοί της ΕΛΑΣ επεσήμαναν ωστόσο ότι το πρόγραμμα αυτό θα καταγράφει στοιχεία πολιτών τρίτων χωρών, καθώς και την ημερομηνία που αυτοί εισέρχονται σε χώρα – μέλος της ΕΕ, αλλά και τα αντίστοιχα στοιχεία πολιτών χωρών – μελών της Συνθήκης Σένγκεν. Σε περίπτωση παραβίασης του χρόνου παραμονής τους (overstayers), θα μπορούν, μέσω ενός ενιαίου συστήματος πληροφόρησης, να ενημερώνονται όλα τα κράτη – μέλη.
Στόχος των εφαρμογών είναι η διευκόλυνση των πολιτών τρίτων χωρών «ειδικής κατηγορίας» όπως ακαδημαϊκοί, επιχειρηματίες κ.ά. που επισκέπτονται τακτικά τα κράτη – μέλη της ΕΕ. Όλοι αυτοί οι επισκέπτες, μέσω μιας απλής διαδικασίας, θα μπορούν να περνούν από τις «πύλες εισόδου» αμέσως, χωρίς ταλαιπωρία και χρονοβόρες διαδικασίες (όπως η μίνι συνέντευξη), δείχνοντας απλώς το διαβατήριο και τα βιομετρικά χαρακτηριστικά τους σε ειδικά σημεία της πύλης. Στόχος, σε κάθε περίπτωση, είναι η ταύτιση των στοιχείων που αναγράφονται στο διαβατήριο με τον κάτοχό του.
Το πιλοτικό πρόγραμμα είχε εφαρμοστεί και σε κρουαζιερόπλοια στη διαδρομή Πειραιάς – Μύκονος και ο στόχος ήταν η διαδικασία να γίνεται κατά τέτοιον τρόπο ώστε να αποφεύγονται οι ουρές και η ταλαιπωρία σε σχετικούς ελέγχους στα αεροδρόμια.
Η συγκέντρωση των στοιχείων γινόταν από αστυνομικό ο οποίος ήταν εφοδιασμένος με ένα σύστημα και κατέγραφε σε ειδικό χώρο τα στοιχεία πολιτών τρίτων χωρών.
Ειδικότερα, το πρόγραμμα συνίσταται στην εφαρμογή μεθόδων διαβατηριακών και βιομετρικών ελέγχων προκειμένου να διαπιστωθεί στην πράξη η προστιθέμενη αξία των δύο επιμέρους υποσυστημάτων, δηλαδή του Προγράμματος Καταχωρισμένων Ταξιδιωτών (Registered Traveler Program-RTP) και του Συστήματος Εισόδου-Εξόδου (Entry-Exit System-EES), και να ακολουθήσουν προτεινόμενες βελτιωτικές τροποποιήσεις, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε συνοριακού σημείου και κάθε χώρας, έτσι ώστε να είναι ομαλή, αποδοτική και αποτελεσματική η εφαρμογή.
Διχάζουν την Ευρώπη τα «έξυπνα σύνορα»
Οι επικριτές του σχεδίου κάνουν λόγο για «ψηφιακή Ευρώπη-φρούριο», αλλά και για έναν «ηλεκτρονικό Μεγάλο Αδελφό» που συγκεντρώνει προσωπικά δεδομένα χωρίς να υπάρχει καν υποψία συγκεκριμένου αδικήματος. Άλλοι βλέπουν θετικά το σχέδιο. Για παράδειγμα η γερμανίδα ευρωβουλευτής Μόνικα Χόλμαιερ υποστηρίζει ότι «όσοι συνδέουν τα ‘έξυπνα σύνοραʼ με την ‘Ευρώπη-φρούριοʼ λένε απλώς ανοησίες. Θέλουμε να γνωρίζουμε ποιός περνάει τα σύνορά μας και αν αποχωρεί όπως προβλέπεται στη βίζα του. Την ίδια στιγμή πολλοί επιχειρηματίες ταξιδεύουν συνεχώς στην Ευρώπη και κάθε φορά ταλαιπωρούνται με τα ίδια έγγραφα. Μία δοκιμαστική εφαρμογή του συστήματος στο αεροδρόμιο του Άμστερνταμ μας δείχνει ότι έχει μειωθεί σημαντικά ο χρόνος αναμονής γι αυτούς τους ανθρώπους με την αυτοματοποίηση των ελέγχων».
Εκτός από το Άμστερνταμ, οι δοκιμές συνεχίζονται σε αεροδρόμια της Γερμανίας, της Γαλλίας, της Πορτογαλίας και άλλων ευρωπαϊκών χωρών. Τα πρώτα αποτελέσματα είναι θετικά, υποστηρίζει η Μόνικα Χόλμαιερ. «Οι πρώτες εκτιμήσεις είναι ενθαρρυντικές» λέει η γερμανίδα ευρωβουλευτής στην Deutsche Welle. «Υπάρχουν ερωτήματα για την προστασία των προσωπικών δεδομένων, για παράδειγμα όταν σκανάρονται τα πρόσωπα, αλλά βλέπουμε ότι η αυτοματοποίηση των ελέγχων έχει αποτέλεσμα. Από τη μία πλευρά διευκολύνουμε όσους επισκέπτονται συχνά την Ευρώπη, από την άλλη εντοπίζουμε πιο εύκολα όσους διαμένουν παράτυπα ή εμπλέκονται ακόμη και σε εγκληματικές δραστηριότητες. Το ζήτημα είναι τώρα να διαμορφώσουμε έναν οδικό χάρτη για την πλήρη εφαρμογή του συστήματος».
«Μία από τις μεγαλύτερες τράπεζες δακτυλικών αποτυπωμάτων»
Όπως αναφέρει σε δημοσίευμά της η Deutsche Welle, το «νέο» σχέδιο της Κομισιόν δεν είναι και τόσο «νέο». Είχε αρχικά προταθεί το 2013, αλλά δεν προχώρησε λόγω αντιδράσεων. Φέτος ο αρμόδιος Επίτροπος Δημήτρης Αβραμόπουλος επαναφέρει το σχέδιο, με κάποιες τροποποιήσεις, καθώς το 2014 οι είσοδοι αλλοδαπών από τρίτες χώρες στη «ζώνη Σένγκεν» έφθασαν τα 200 εκ. και την επόμενη δεκαετία αναμένεται να αυξηθούν κατά 50% την επόμενη δεκαετία. Η Κομισιόν θέλει πιο αυστηρούς ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα. Για να κατευνάσει τις αντιδράσεις υπόσχεται μία «μελέτη επιπτώσεων», την οποία θα παρουσιάσει στις αρχές του 2016.
Η ομάδα των Πρασίνων ήταν αντίθετη στα «έξυπνα σύνορα» πριν από δύο χρόνια και παραμένει αντίθετη και σήμερα, όπως αναφέρει η γερμανίδα ευρωβουλευτής Σκα Κέλερ στο Ευρωκοινοβούλιο. «Με το σύστημα των έξυπνων συνόρων θα δημιουργούσαμε μία από τις μεγαλύτερες τράπεζες δακτυλικών αποτυπωμάτων σε όλον τον κόσμο. Και αυτό χωρίς να έχουμε καν προσδιορίσει τον συγκεκριμένο λόγο για τον οποίο κρατάμε όλα αυτά τα δακτυλικά αποτυπώματα. Η Κομισιόν λέει ότι αυτό γίνεται για να εντοπίσουμε τους overstayers, αλλά δεν λέμε πώς ακριβώς θα τους εντοπίσουμε. Και τελικά θα μας μείνει μία τράπεζα δεδομένων για στατιστικούς σκοπούς».
Ένα άλλο στοιχείο κριτικής είναι το κόστος, που αναμένεται να πλησιάσει το ένα δισεκατομμύριο ευρώ. Αλλά σε αυτό το ποσό συμπεριλαμβάνονται μόνο οι ενέργειες του κεντρικού σχεδιασμού στις Βρυξέλλες και όχι η αντίστοιχη επένδυση των κρατών-μελών, υποστηρίζει η Σκα Κέλερ. «Τα κόστη θα είναι πολύ υψηλότερα. Τα χρήματα που θα δαπανήσουν τα κράτη μέλη για εξοπλισμό, σκάνερ, σαρωτές και όλα τα συναφή δεν περιλαμβάνονται καν στη σχετική μελέτη. Και πώς θα πούμε σε χώρες όπως η Ελλάδα ότι πρέπει να κόψουν τις συντάξεις και να απολύσουν κόσμο, αλλά την ίδια στιγμή να βρουν και χρήματα για να αγοράσουν αυτόν τον πανάκριβο εξοπλισμό;» διερωτάται η ευρωβουλευτής των Πρασίνων.
Ζητείται η ισορροπία ασφάλειας και ελευθερίας
Πολλοί πιστεύουν ότι σε ένα επόμενο βήμα το σύστημα ελέγχου θα συνδεθεί με τις διωκτικές αρχές των κρατών-μελών, ώστε να παρέχει πληροφορίες που θα χρησιμοποιηθούν για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και του οργανωμένου εγκλήματος. Η Κομισιόν δεν το αποκλείει και καθησυχάζει τους επικριτές, λέγοντας ότι η όποια απόφαση στην κατεύθυνση αυτή θα ληφθεί με βάση την αρχή της αναλογικότητας και με σεβασμό στις αποφάσεις ευρωπαϊκών δικαστηρίων για την προστασία των προσωπικών δεδομένων.
Σε κάθε περίπτωση, η Ευρώπη χρειάζεται τα «έξυπνα σύνορα», υποστηρίζει η ευρωβουλευτής από τη Μάλτα Ρομπέρτα Μετσόλα. «Είμαστε πολιτικοί και η ευθύνη μας είναι να βρούμε την ισορροπία ανάμεσα στην ελεύθερη διακίνηση και την ασφάλεια και αυτό ακριβώς κάνουμε. Χρειαζόμαστε τα ‘έξυπνα σύνοραʼ, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι θέλουμε να κρατήσουμε μακριά όλους τους υπηκόοους τρίτων χωρών. Καταλαβαινουμε ότι υπάρχουν άνθρωποι που χρειάζονται προστασία. Κι εμείς χρειαζόμαστε ανθρώπους από άλλες χώρες που έρχονται εδώ για να δουλέψουν και να φτιάξουν τη ζωή τους. Αλλά όταν κάποιος μας απειλεί, πρέπει να τον αντιμετωπίσουμε, όπως προβλέπει ο νόμος», λέει η Ρομπέρτα Μετσόλα στην Deutsche Welle.