Πιλοτικό σχέδιο για μελλοντικές «διασώσεις» τραπεζών αποτελεί η μέθοδος που εφαρμόστηκε στην Κύπρο, αφού αποδεικνύεται πως κινήθηκε με ακρίβεια εντός των πλαισίων σχεδίου οδηγίας που τελεί υπό διαβούλευση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και πρόκειται να ισχύσει τυπικά από την 1-1-2015.
Κεντρικό μήνυμα της οδηγίας, τα βασικά σημεία της οποίας παρουσιάζει σήμερα η εφημερίδα Ναυτεμπορική, είναι πως, για την εξυγίανση των τραπεζών και για τη διαφύλαξη της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, στόχος θα είναι η ελαχιστοποίηση της έκθεσης των φορολογουμένων σε απώλειες, σε περίπτωση αφερεγγυότητας, αλλά το βάρος θα πέφτει στους μετόχους και στους πιστωτές, όπως συμβαίνει με όλες τις άλλες επιχειρήσεις.
Η διαδικασία εξυγίανσης θα αφήνει αλώβητες τις εγγυημένες καταθέσεις (μέχρι 100.000 ευρώ), αφήνοντας ανοιχτό το θέμα εισφοράς σε μεγαλύτερα ποσά, τις αμοιβές των εργαζομένων και τις υποχρεώσεις προς εφορία και ασφαλιστικά Ταμεία.
Αναφέρει επίσης πως «σε κάθε περίπτωση, οι πιστωτές και οι μέτοχοι δεν εξοφλούνται εξ ολοκλήρου», ενώ σημειώνει πως «η πείρα από τις διάφορες τραπεζικές κρίσεις δείχνει ότι οι νόμοι περί αφερεγγυότητας δεν είναι πάντοτε κατάλληλοι για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της πτώχευσης των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων, εφόσον δεν λαμβάνουν δεόντως υπόψη την ανάγκη να αποφευχθούν διαταραχές της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, να διατηρηθούν οι βασικές υπηρεσίες ή να προστατευθούν οι καταθέτες.
Ταυτόχρονα, επισημαίνει πως στόχος είναι να καταστούν οι επενδυτές και οι μέτοχοι πιο υπεύθυνοι στις επιλογές τους. Με την εξάλειψη της σιωπηρής βεβαιότητας για διάσωση των ιδρυμάτων με δημόσιους πόρους, η επιλογή της εξυγίανσης αναμένεται να ενθαρρύνει τους ανασφάλιστους πιστωτές να εκτιμούν καλύτερα τον κίνδυνο που συνδέεται με τις επενδύσεις τους», υπογραμμίζεται στο σχέδιο οδηγίας.
Σημειώνεται πως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε στις 6 Ιουνίου του 2012 πρόταση οδηγίας για την Ανάκαμψη και Εξυγίανση Πιστωτικών Ιδρυμάτων, η οποία ενσωματώνει τα πορίσματα διαβουλεύσεων, που διενεργήθηκαν από το 2008, και επιχειρεί να θέσει ένα ολοκληρωμένο νομικό πλαίσιο για τη διαχείριση μελλοντικών κρίσεων, τη διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας και τη μείωση του ηθικού κινδύνου.
Η οδηγία έχει κατατεθεί στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με τη διαπραγμάτευση μεταξύ των θεσμικών οργάνων να βρίσκεται σε εξέλιξη. Πρόταση της Επιτροπής είναι να έχει υιοθετηθεί και ενσωματωθεί στο εθνικό Δίκαιο των κρατών-μελών έως τα τέλη του 2014, προκειμένου να εφαρμοστεί από τον Ιανουάριο του 2015.
Απόφαση που δίχασε την Ευρώπη
Θύελλα αντιδράσεων έχει πυροδοτήσει στην Ευρωζώνη η άνευ προηγουμένου απόφαση των Ευρωπαίων να μεταφέρουν το βάρος του σχεδίου διάσωσης της Κύπρου στους καταθέτες, καθώς ήλθε να κλονίσει -περισσότερο ίσως από ποτέ- την εμπιστοσύνη στο ήδη «τραυματισμένο» από την κρίση χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Από την πρώτη στιγμή, οικονομολόγοι έκαναν λόγο για επικίνδυνη επιλογή, η οποία ενδέχεται να προκαλέσει μαζική φυγή καταθέσεων, κυρίως από τις δοκιμαζόμενες οικονομίες της περιφέρειας, αλλά και από χώρες με «φουσκωμένο» τραπεζικό τομέα, όπως το Λουξεμβούργο.
Τις ανησυχίες ήλθε να επιτείνει η δήλωση του προέδρου του Eurogroup, Γερούν Ντέισελμπλουμ, ότι το κυπριακό σχέδιο αποτελεί «πρότυπο» για μελλοντικές κρίσεις, αλλά και η επιβεβαίωση από την Κομισιόν ότι εξετάζεται η δυνατότητα «κουρέματος» των καταθέσεων άνω των 100.000 ευρώ σε διασώσεις τραπεζών. Το τελευταίο διάστημα υπήρξε προσπάθεια των Ευρωπαίων αξιωματούχων να κατευνάσουν τις ανησυχίες, η οποία όμως δεν έπεισε.
Η οδηγία καθορίζει και το πλαίσιο λειτουργίας των «εργαλείων διάσωσης» και προβλέπει τα ακόλουθα:
Πώληση δραστηριοτήτων
Τα κράτη-μέλη μεριμνούν ώστε οι Αρχές εξυγίανσης να διαθέτουν την εξουσία να μεταβιβάζουν σε έναν αγοραστή, που δεν είναι μεταβατικό ίδρυμα, τα εξής:
α) Μετοχές ή άλλα μέσα ιδιοκτησίας ενός ιδρύματος υπό εξυγίανση.
β) Ολα ή συγκεκριμένα περιουσιακά στοιχεία, δικαιώματα ή υποχρεώσεις ενός ιδρύματος υπό εξυγίανση.
γ) Κάθε συνδυασμό ορισμένων ή όλων των περιουσιακών στοιχείων, δικαιωμάτων και υποχρεώσεων ενός ιδρύματος υπό εξυγίανση.
Η μεταβίβαση πραγματοποιείται χωρίς να δίδεται η συγκατάθεση των μετόχων του ιδρύματος υπό εξυγίανση ή οποιουδήποτε τρίτου μέρους πλην του αγοραστή, και χωρίς να τηρούνται οι όποιες διαδικαστικές απαιτήσεις βάσει του δικαίου των εταιρειών ή των τίτλων, που θα εφαρμόζονταν διαφορετικά.
Η μεταβίβαση πραγματοποιείται με εμπορικούς όρους, λαμβανομένων υπόψη των περιστάσεων, και σύμφωνα με τους κανόνες της Ενωσης σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις. Στην περίπτωση μεταβίβασης εν μέρει των περιουσιακών στοιχείων του ιδρύματος, το όποιο προϊόν από τη μεταβίβαση είναι προς όφελος του ιδρύματος υπό εξυγίανση.
Σε περίπτωση που μεταβιβάζονται όλες οι μετοχές ή άλλα μέσα ιδιοκτησίας ή σε περίπτωση που μεταβιβάζονται όλα τα περιουσιακά στοιχεία, δικαιώματα και υποχρεώσεις του ιδρύματος, το όποιο προϊόν από τη μεταβίβαση είναι προς όφελος των μετόχων του ιδρύματος υπό εξυγίανση, οι οποίοι έχουν στερηθεί τα δικαιώματά τους. Τα κράτη-μέλη υπολογίζουν το ποσό που εισπράχθηκε, μετά την αφαίρεση των εξόδων, διοικητικής ή άλλης φύσεως, που προέκυψαν στο πλαίσιο της διαδικασίας εξυγίανσης, συμπεριλαμβανομένου του κόστους και των εξόδων που καταβλήθηκαν από τις χρηματοδοτικές ρυθμίσεις.
Οι Αρχές εξυγίανσης λαμβάνουν κάθε εύλογο μέτρο ώστε να εξασφαλίσουν εμπορικούς όρους για τη μεταβίβαση, ενώ θα μπορούν να ασκούν την εξουσία μεταβίβασης περισσότερο από μία φορά, προκειμένου να πραγματοποιούν συμπληρωματικές μεταβιβάσεις μετοχών ή άλλων μέσων ιδιοκτησίας κ.λπ. περιουσιακών στοιχείων, δικαιωμάτων ή υποχρεώσεων του ιδρύματος υπό εξυγίανση.
Οι μέτοχοι ή οι πιστωτές του ιδρύματος υπό εξυγίανση και άλλα τρίτα μέρη των οποίων τα περιουσιακά στοιχεία, δικαιώματα ή υποχρεώσεις δεν μεταβιβάζονται, δεν έχουν δικαιώματα, άμεσα ή έμμεσα, επί των μεταβιβαζόμενων περιουσιακών στοιχείων, δικαιωμάτων ή υποχρεώσεων.
Η διαδικασία πώλησης περιουσιακών στοιχείων θα πρέπει:
– Να είναι όσο το δυνατόν διαφανέστερη, έχοντας υπόψη τις περιστάσεις, και ιδίως την ανάγκη να διατηρηθεί η χρηματοπιστωτική σταθερότητα.
– Να μην ευνοεί κάποιους δυνητικούς αγοραστές ούτε να δημιουργεί διακρίσεις μεταξύ τους.
– Να μην επηρεάζεται από συγκρούσεις συμφερόντων.
– Να μην προσφέρει τυχόν αθέμιτο πλεονέκτημα σε δυνητικό αγοραστή.
– Να λαμβάνει υπόψη την ανάγκη να πραγματοποιηθεί ταχέως η δράση εξυγίανσης.
– Να στοχεύει στη μεγιστοποίηση, κατά το δυνατόν, της τιμής πώλησης των σχετικών περιουσιακών στοιχείων και υποχρεώσεων.
Διαχωρισμός περιουσιακών στοιχείων
Προκειμένου να θέσουν σε εφαρμογή το εργαλείο διαχωρισμού περιουσιακών στοιχείων, τα κράτη-μέλη μεριμνούν ώστε οι Αρχές εξυγίανσης να διαθέτουν την εξουσία να μεταβιβάζουν περιουσιακά στοιχεία, δικαιώματα ή υποχρεώσεις ενός ιδρύματος υπό εξυγίανση σε φορέα διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων. Για τους σκοπούς του εργαλείου διαχωρισμού περιουσιακών στοιχείων, ένας φορέας διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων είναι μια νομική οντότητα που ανήκει εξ ολοκλήρου σε μία ή περισσότερες δημόσιες Αρχές, μεταξύ των οποίων μπορεί να συγκαταλέγεται η Αρχή εξυγίανσης.
Η Αρχή εξυγίανσης διορίζει διαχειριστές περιουσιακών στοιχείων προκειμένου να διαχειριστούν τα περιουσιακά στοιχεία που μεταβιβάστηκαν στο φορέα διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων, με προοπτική τη μεγιστοποίηση της αξίας τους μέσω ενδεχόμενης πώλησης, ή διαφορετικά να διασφαλίσουν την εκκαθάριση της επιχείρησης με συντεταγμένο τρόπο.
Οταν εφαρμόζουν το εργαλείο διαχωρισμού περιουσιακών στοιχείων, οι Αρχές εξυγίανσης προσδιορίζουν το αντάλλαγμα έναντι του οποίου μεταβιβάζονται τα περιουσιακά στοιχεία στο φορέα διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων, σύμφωνα με τις αρχές και το πλαίσιο της Ενωσης σχετικά με τις κρατικές ενισχύσεις.
Οι μέτοχοι ή οι πιστωτές του ιδρύματος υπό εξυγίανση και άλλα τρίτα μέρη των οποίων τα περιουσιακά στοιχεία, δικαιώματα ή υποχρεώσεις δεν μεταβιβάζονται στο φορέα διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων, δεν έχουν δικαιώματα, άμεσα ή έμμεσα, επί του φορέα διαχείρισης περιουσιακών στοιχείων, της περιουσίας του ή των διαχειριστών του.
Διάσωση με ίδια μέσα
Πρόκειται για το πιο ενδιαφέρον σημείο του σχεδίου οδηγίας, δεδομένου ότι προβλέπει σχεδόν όσα εφαρμόστηκαν στην Κύπρο.
Το εργαλείο διάσωσης με ίδια μέσα θα δίνει στις Αρχές εξυγίανσης την εξουσία να απομειώνουν τις απαιτήσεις των μη εξασφαλισμένων πιστωτών ενός ιδρύματος που βρίσκεται στο σημείο της πτώχευσης και να μετατρέπουν τις χρεωστικές απαιτήσεις σε μετοχικό κεφάλαιο.
Το εργαλείο μπορεί να χρησιμοποιείται για την ανακεφαλαιοποίηση ενός ιδρύματος που βρίσκεται σε σημείο πτώχευσης ή κινδυνεύει να πτωχεύσει, παρέχοντας τη δυνατότητα στις Αρχές να το αναδιαρθρώνουν μέσω της διαδικασίας εξυγίανσης και να αποκαθιστούν τη βιωσιμότητά του, έπειτα από αναδιοργάνωση και αναδιάρθρωση.
Προκειμένου να εφαρμοστεί το εργαλείο διάσωσης με ίδια μέσα, είναι αναγκαίο να μπορούν να διασφαλίζουν οι Αρχές εξυγίανσης ότι τα ιδρύματα θα διαθέτουν στον ισολογισμό τους επαρκές ποσό υποχρεώσεων που μπορούν να υπόκεινται στις εξουσίες διάσωσης με ίδια μέσα. Για παράδειγμα, ένα κατάλληλο ποσοστό συνολικών υποχρεώσεων που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για διάσωση με ίδια μέσα μπορεί να ισούται με το 10% των συνολικών υποχρεώσεων (εξαιρουμένων των υποχρεωτικών κεφαλαίων).
Σύσταση στους δικαστές
Οι αποφάσεις που λαμβάνονται από τις Αρχές εξυγίανσης θα πρέπει να υπόκεινται σε δικαστικό έλεγχο, αναφέρει η οδηγία, αλλά «προκειμένου να προστατεύονται τρίτα μέρη τα οποία έχουν αγοράσει περιουσιακά στοιχεία, δικαιώματα και υποχρεώσεις του ιδρύματος υπό εξυγίανση, δυνάμει της άσκησης των εξουσιών εξυγίανσης από τις Αρχές, και προκειμένου να διασφαλίζεται η σταθερότητα των χρηματοπιστωτικών αγορών, ο δικαστικός έλεγχος δεν θα πρέπει να επηρεάζει την όποια διοικητική πράξη ή/και πραγματοποιηθείσα συναλλαγή, με βάση την ακυρωθείσα απόφαση.
Επομένως, τα ένδικα μέσα που μπορούν να ασκηθούν κατά καταχρηστικής απόφασης θα πρέπει να περιορίζονται στην επιδίκαση αποζημίωσης για τις ζημίες που υπέστησαν τα θιγόμενα πρόσωπα». Προσθέτει, επίσης, πως «είναι αναγκαίο να αποφεύγεται η κίνηση ή η συνέχιση άλλων δικαστικών προσφυγών όσον αφορά μια τράπεζα που βρίσκεται σε κατάσταση εξυγίανσης».
Προηγούνται οι απαιτήσεις πιστωτών με βάση το Πτωχευτικό Δίκαιο
Η ιεράρχηση των πιστωτών, όπως θα ορίζεται από την οδηγία, θα υπερισχύει της ιεράρχησης που καθορίζεται σε κάθε εθνικό Πτωχευτικό Δίκαιο.
Αναφορικά με τους όρους, κατ’ αρχήν, ορίζεται πως οι απαιτήσεις των μετόχων θα πρέπει να εξαντλούνται πριν από εκείνες των πιστωτών μειωμένης εξασφάλισης και «μόνον όταν έχουν εξαντληθεί οι εν λόγω απαιτήσεις, μπορούν να επιβάλουν οι Αρχές εξυγίανσης ζημίες σε χρεωστικούς τίτλους υψηλής εξασφάλισης».
Εντούτοις, μπορεί να υπάρξουν περιστάσεις όπου οι Αρχές εξυγίανσης μπορούν να παρεμβληθούν στα δικαιώματα των πιστωτών, χωρίς να έχουν εξαντλήσει τις απαιτήσεις των μετόχων. Αυτές οι περιστάσεις είναι ειδικές για το εργαλείο εξυγίανσης με ίδια μέσα και μπορούν να συμβούν όταν ένα ίδρυμα υπό εξυγίανση μπορεί να διαθέτει κάποια εναπομένοντα κεφάλαια.
Σύμφωνα με τις προϋποθέσεις εξυγίανσης, ένα ίδρυμα βρίσκεται σε σημείο πτώχευσης ή πιθανής πτώχευσης, εάν έχει εξαντλήσει όλα ή ουσιαστικά όλα τα κεφάλαιά του. Στην περίπτωση αυτή, οι Αρχές εξυγίανσης μπορούν, αφού έχουν επιμερίσει τις ζημίες στους μετόχους και μειώσει ή ακυρώσει τις περισσότερες από τις απαιτήσεις των μετόχων, να μετατρέψουν σε κεφάλαιο τις υποχρεώσεις μειωμένης εξασφάλισης και εάν είναι αναγκαίο, τις υποχρεώσεις υψηλής εξασφάλισης.
Η μετατροπή αυτή θα πρέπει να πραγματοποιηθεί κατά τρόπο που απομειώνει σοβαρά τις εναπομένουσες απαιτήσεις των μετόχων. Οι Αρχές εξυγίανσης δεν ασκούν τις εξουσίες απομείωσης και μετατροπής (δηλαδή εξαιρούνται) όσον αφορά τις ακόλουθες υποχρεώσεις:
α) Καταθέσεις που είναι εγγυημένες σύμφωνα με την οδηγία 94/19/ΕΚ, δηλαδή μέχρι 100.000 ευρώ
β) Εξασφαλισμένες υποχρεώσεις
γ) Κάθε υποχρέωση που προκύπτει από την κατοχή, από το ίδρυμα, περιουσιακών στοιχείων πελατών ή ρευστών των πελατών, ή από σχέση καταπίστευσης μεταξύ του ιδρύματος (ως καταπιστευματοδόχου) και άλλου προσώπου (ως δικαιούχου).
δ) Υποχρεώσεις με αρχική διάρκεια μικρότερη του ενός μηνός.
ε) Υποχρέωση σε οποιονδήποτε από τους εξής:
i) Εργαζόμενο, όσον αφορά δεδουλευμένο μισθό, συνταξιοδοτικά δικαιώματα ή άλλες σταθερές αποδοχές, εκτός από μεταβλητές αποδοχές οποιασδήποτε μορφής.
ii) Εμπορικό πιστωτή ή προμηθευτή, σε σχέση με την παροχή στο ίδρυμα αγαθών και υπηρεσιών που είναι απαραίτητα/ες για την καθημερινή λειτουργία του, όπως είναι οι υπηρεσίες τηλεπικοινωνιών, οι υπηρεσίες κοινής ωφελείας και η ενοικίαση, η συντήρηση και η φροντίδα των χώρων.
iii) Φορολογικές Αρχές και Αρχές κοινωνικής ασφάλισης, εφόσον οι υποχρεώσεις αυτές είναι προνομιούχες σύμφωνα με το ισχύον Πτωχευτικό Δίκαιο.
Το εργαλείο μεταβίβασης περιουσιακών στοιχείων
Προκειμένου να θέσουν σε εφαρμογή το εργαλείο μεταβατικού ιδρύματος, τα κράτη-μέλη μεριμνούν ώστε οι αρχές εξυγίανσης να διαθέτουν την εξουσία να μεταβιβάζουν όλα ή συγκεκριμένα περιουσιακά στοιχεία, δικαιώματα ή υποχρεώσεις ενός ιδρύματος υπό εξυγίανση, και κάθε συνδυασμό των εν λόγω περιουσιακών στοιχείων, δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, σε μεταβατικό ίδρυμα, χωρίς να δίδεται η συγκατάθεση των μετόχων του ιδρύματος υπό εξυγίανση ή οποιουδήποτε τρίτου μέρους, και χωρίς να τηρούνται οι όποιες διαδικαστικές απαιτήσεις βάσει του δικαίου των εταιρειών ή των τίτλων, που θα εφαρμόζονταν διαφορετικά.
Το μεταβατικό ίδρυμα είναι μια νομική οντότητα η οποία ανήκει εξ ολοκλήρου ή εν μέρει σε μία ή περισσότερες δημόσιες αρχές (μεταξύ των οποίων μπορεί να συγκαταλέγεται η αρχή εξυγίανσης) και η οποία δημιουργείται με σκοπό να συνεχίσει ορισμένες ή όλες τις λειτουργίες ενός ιδρύματος υπό εξυγίανση και να κατέχει ορισμένα ή όλα τα περιουσιακά στοιχεία, δικαιώματα και υποχρεώσεις ενός ιδρύματος υπό εξυγίανση.
Όταν εφαρμόζει το εργαλείο μεταβατικού ιδρύματος, η Αρχή εξυγίανσης μεριμνά ώστε η ολική αξία των υποχρεώσεων που μεταβιβάζονται στο μεταβατικό ίδρυμα να μην υπερβαίνει τη συνολική αξία των δικαιωμάτων και περιουσιακών στοιχείων που μεταβιβάζονται ή παρέχονται από άλλες πηγές.
Οι Αρχές εξυγίανσης μπορούν:
– Να μεταβιβάζουν δικαιώματα, περιουσιακά στοιχεία ή υποχρεώσεις περισσότερο από μία φορά
– Nα αναμεταβιβάζουν δικαιώματα, περιουσιακά στοιχεία ή υποχρεώσεις από το μεταβατικό ίδρυμα στο ίδρυμα υπό εξυγίανση.
– Nα μεταβιβάζουν δικαιώματα, περιουσιακά στοιχεία ή υποχρεώσεις από το μεταβατικό ίδρυμα σε τρίτο μέρος.
Η αΑρχή εξυγίανσης διορίζει το διοικητικό συμβούλιο του μεταβατικού ιδρύματος, εγκρίνει τις σχετικές αμοιβές και προσδιορίζει τις δέουσες αρμοδιότητες.
