Πέρυσι τέτοια εποχή η διοικήτρια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας Κριστίν Λαγκάρντ θριαμβολογούσε ότι τα υψηλά επιτόκια που είχε επιβάλει σε όλη την Ευρώπη είχαν επιτύχει την τιθάσευση του πληθωρισμού. Το επιτόκιο της ΕΚΤ είχε φτάσει το 4%.
ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ*
Ο πληθωρισμός, που είχε φτάσει σε διψήφια ποσοστά (10,3% τον Οκτώβριο 2023), φάνηκε να παίρνει την κατιούσα. Αντίστοιχη κατάσταση και στις ΗΠΑ, όπου η οικονομία γενικά είναι πιο εύρωστη και για να μην υπερθερμανθεί απαιτούνται υψηλότερα επιτόκια απ’ ό,τι στην Ευρώπη. Τα υψηλά επιτόκια έφεραν, εξ ορισμού, δύο συνέπειες: (α) οι εμπορικές τράπεζες ενίσχυσαν πάρα πολύ την κερδοφορία τους, αφού αυξήθηκε πολύ η διαφορά επιτοκίου χορηγήσεων από το επιτόκιο καταθέσεων, και (β) οι δραστηριότητες που βασίζονται σε δανεικό χρήμα (leverage) έπρεπε να γίνουν πιο ακριβές για να εξακολουθήσουν να είναι κερδοφόρες.
Αφού ο πληθωρισμός νικήθηκε, κατά τη Λαγκάρντ, άρχισαν οι διαδοχικές μειώσεις του κεντρικού επιτοκίου. Μέσα σε 12 μήνες είχαμε πέντε μειώσεις, με αποτέλεσμα σήμερα να βρισκόμαστε στο 2,75%. Οι «αναλυτές» προεξοφλούν άλλες τρεις μειώσεις εντός του 2025, ώστε το επιτόκιο να φτάσει στο 2%, που θεωρείται ότι είναι το ουδέτερο επιτόκιο. Υπάρχει, βέβαια, και η οδυνηρή διαπίστωση ότι η Ευρώπη έχει μπει σε ένα τέλμα μηδενικής ανάπτυξης. Η Γερμανία έκλεισε δεύτερο χρόνο συρρίκνωσης της οικονομίας της, ενώ οι άλλες μεγάλες χώρες κυμαίνονται σε επίπεδα κάτω από 1%.
Με τον πληθωρισμό τι γίνεται; Νικήθηκε, όπως μας διαβεβαίωνε πέρυσι η κυρία Λαγκάρντ; Μάλλον όχι, τον Ιανουάριο 2025 βρισκόταν στο 2,5%, ποσοστό που υποκρύπτει τεράστιες κλαδικές διαφοροποιήσεις. Μάλιστα, ο «πυρηνικός» πληθωρισμός, που εξαιρεί τις τιμές τροφίμων και ενέργειας, ήταν υψηλότερος: 2,7%. Αφού ο πληθωρισμός υπερβαίνει την αύξηση του ΑΕΠ, προκύπτει ότι το πραγματικό προϊόν της χώρας μειώνεται. Οσον αφορά τα εισοδήματα, ευνοούνται εκείνοι των οποίων τα εισοδήματα ακολουθούν τις ονομαστικές τιμές, όπως οι επιχειρηματίες και οι έμποροι. Οι μισθωτοί σπανίως παίρνουν αυξήσεις τέτοιες που να ισοσταθμίζουν τον πληθωρισμό. Κι αν παίρνουν, τις παίρνουν με μεγάλες χρονικές υστερήσεις (too little too late).
Αφού ο πληθωρισμός δεν νικήθηκε με τα επιτόκια, θα περίμενε κάποιος οι κυβερνήσεις να εξερευνούσαν άλλες εναλλακτικές μεθόδους για να πετύχουν τον στόχο αυτόν. Ομως ο στόχος αυτός θεωρείται αρμοδιότητα της ΕΚΤ αποκλειστικά, λες και η ΕΚΤ κυβερνάει. Μάλλον αυτό συμβαίνει στην πραγματικότητα: οι εκλεγμένες κυβερνήσεις ασχολούνται με τη διατήρηση των λαών εν συγχύσει και αβουλία, ενώ η ΕΚΤ και τα όργανά της υλοποιούν τις ατζέντες άλλων, κρυφών εντολέων.
Μήπως όμως υπερβάλλω και τα πράγματα στις ΗΠΑ είναι καλύτερα; Κατά το 4ο τρίμηνο του 2024 η ανάπτυξη στις ΗΠΑ ήταν στο 2,3%, μειούμενη διαρκώς από τρίμηνο σε τρίμηνο. Υψηλότερη μεν της Ευρώπης, αλλά σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα για τα αμερικανικά δεδομένα. Ο πληθωρισμός τον Ιανουάριο 2025 ήταν στο 3% και ο «πυρηνικός» πληθωρισμός στο 3,3%. Συνεπώς και στις ΗΠΑ ισχύει η ίδια διαπίστωση, ότι τα πραγματικά εισοδήματα διαβρώνονται από τον πληθωρισμό και οι προοπτικές ανάπτυξης είναι δυσοίωνες. Την κατάσταση επιδεινώνουν, τουλάχιστον στο εγγύς μέλλον, οι πρώτες ενέργειες Τραμπ, δηλαδή η μαζική απέλαση παράνομων μεταναστών, οι οποίοι κρατούσαν το κόστος εργασίας χαμηλό, και η επιβολή δασμών σε είδη που αποτελούν πρώτες ύλες, π.χ., χάλυβας, για πολλές μεταποιητικές δραστηριότητες. Ισως σε βάθος ετών, αν ο Τραμπ δείξει συνέπεια, οι επιπτώσεις αυτών των μέτρων να μετατραπούν σε θετικές. Η επιστημονική συζήτηση για τις επιπτώσεις των δασμών δεν είναι καθόλου ομόφωνη. Πάντως, σίγουρα βραχυπρόθεσμα θα ενισχύσουν τον πληθωρισμό και θα επιβραδύνουν την ήδη υποτονική ανάπτυξη.
Ας επιστρέψουμε στην Ευρώπη, που μας αφορά περισσότερο. Είπαμε ότι τα υψηλά επιτόκια δεν κατάφεραν να νικήσουν τον πληθωρισμό. Ο έντονος πληθωρισμός που ενέσκηψε μετά την πανδημία ήταν μάλλον αποτέλεσμα της διάρρηξης των εφοδιαστικών αλυσίδων (supply chains) που έλαβε χώρα κατά τη διετία 2020-21 και της απόσυρσης πάρα πολλών εργαζομένων από την αγορά, είτε μεταναστών από την ανατολική Ευρώπη, οι οποίοι γύρισαν στις πατρίδες τους, είτε εργαζομένων άνω των 50, που συνειδητοποίησαν ότι δεν θέλουν να συμμετέχουν σε μια εντατικοποιημένη, εξουθενωτική αγορά εργασίας. Αυτό το δεύτερο φαινόμενο το διαπίστωσε ακόμα και η ΕΚΤ. Στο «Economic Bulletin», τεύχος 6/2022, παρατηρεί: «Η πανδημία πυροδότησε μια μείωση στην αγορά εργασίας της Ευρωζώνης των πιο ηλικιωμένων εργατών (ηλικίας 55 – 64 ετών)». Αυτά τα φαινόμενα δεν αντιμετωπίζονται, βέβαια, με άνοδο των επιτοκίων. Ομως η ΕΚΤ και οι άλλες κεντρικές τράπεζες έκαναν το μόνο που ξέρουν να κάνουν και τώρα έχουμε αυτό που όλοι απεύχονταν: στασιμοπληθωρισμό.
Η αντιμετώπιση του στασιμοπληθωρισμού είναι εξαιρετικά δύσκολη. Απαιτεί την επέμβαση του κράτους και προς την πλευρά της προσφοράς και προς την πλευρά της τόνωσης της ζήτησης με μέτρα δημοσιονομικά. Οσον αφορά την πλευρά της προσφοράς, πρέπει να καταπολεμηθούν οι ολιγοπωλιακές συνθήκες στις διάφορες αγορές. Ομως η τάση του σύγχρονου καπιταλισμού είναι προς τη δημιουργία ολιγοπωλίων.
Ας δούμε την τραπεζική αγορά στην Ελλάδα: πριν από λίγα χρόνια είχαμε είκοσι τράπεζες και έντονο ανταγωνισμό, τώρα έχουμε τέσσερις συν μία τράπεζες και καθόλου ανταγωνισμό. Αυτή η εξέλιξη θεωρήθηκε εξυγίανση! Στο θέμα της ενέργειας επίσης, με μια αλλαγή της μεθόδου υπολογισμού της τιμής του ρεύματος, που είναι στην ευχέρεια της κυβέρνησης, μπορούν οι τιμές να πέσουν αισθητά. Αλλά το ολιγοπώλιο των παρόχων ενέργειας είναι ισχυρότατο και η κυβέρνηση εκτελεί ό,τι αυτό της υπαγορεύει.
Μια ακραίφνως νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση, όπως η ελληνική, δεν πρόκειται να πάρει μέτρα που θα θίξουν τους πάτρωνές της. Η αντίληψή της περί ενισχύσεως της αγοραστικής δύναμης του πληθυσμού εξαντλείται στα διάφορα passes. Ακόμα και να ήθελε η κυβέρνηση να ακολουθήσει χαλαρή δημοσιονομική πολιτική (που δεν θέλει), δεν της επιτρέπεται από τους κανόνες της Ε.Ε.: προτεραιότητα έχει η μείωση του δημόσιου χρέους. Ακόμα και να ήθελε να ελέγξει τα ολιγοπώλια, δεν έχει τους μηχανισμούς, μόνο παραινέσεις μπορεί να κάνει και δήθεν αυστηρές συστάσεις στους ιδιοκτήτες των σούπερ μάρκετ. Ο στασιμοπληθωρισμός ήρθε και φοβάμαι ότι θα τον έχουμε μαζί μας για πολύ καιρό.
*Οικονομολόγος με μακρά εμπειρία στο εξωτερικό – [email protected]
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ (ΦΥΛΛΟ 7/3/2025)
