Τα πάντα για το Ασφαλιστικό των ανθρώπων του επιχειρείν

Συνέντευξη Αλέξη Μητρόπουλου στον Νάσο Χατζητσάκο

Εγκλωβισμένοι ανάμεσα στις υψηλές εισφορές και τις χαμηλές συντάξεις είναι εκατοντάδες χιλιάδες ασφαλισμένοι, μη μισθωτοί – συγκεκριμένα, άνθρωποι του επιχειρείν, εταίροι νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου, έμποροι και ελεύθεροι επαγγελματίες, σύμφωνα με τον πρόεδρο της Ενωσης για την Προάσπιση των Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, καθηγητή Αλέξη Μητρόπουλο. Ο καθηγητής του ΕΚΠΑ, με τη συνέντευξη του στην «Dealnews» επισημαίνει και αναδεικνύει όλα τα σημεία του δημόσιου ασφαλιστικού συστήματος, τα οποία δημιουργούν προβλήματα σε αυτή την πολύ σημαντική κατηγορία ανθρώπων της ελληνικής οικονομίας, τόσο κατά τη διάρκεια του επαγγελματικού βίου τους όσο και μετά την αποχώρησή τους από την ενεργό δράση.

Ο κ. Μητρόπουλος αναφέρεται και παρουσιάζει όλα τα σημεία του ασφαλιστικού συστήματος τα οποία αποτελούν «αγκάθια» για τους ανθρώπους του επιχειρείν, με τις ιδιαίτερα υψηλές εισφορές, σε μια εποχή κατά την οποία όποια ανάπτυξη της οικονομίας δεν διαχέεται το ίδιο σε όλους τους κλάδους. Είναι ενδεικτικό, σύμφωνα με τον κ. Μητρόπουλο, ότι το 65% αυτών αδυνατεί να καταβάλει έγκαιρα τις ασφαλιστικές εισφορές του, ενώ 300.000 ελεύθεροι επαγγελματίες αδυνατούν να εξέλθουν στη σύνταξη λόγω οφειλών προς τον ΕΦΚΑ.

Την ίδια στιγμή, το 70% των συνταξιούχων ελεύθερων επαγγελματιών λαμβάνει σύνταξη μέχρι 1.000 ευρώ μεικτά. Οπως επισημαίνει ο καθηγητής, ο οποίος μόλις πριν από δύο ημέρες παρουσίασε το νέο βιβλίο του, με τίτλο «Αγορά Εργασίας και Συντάξεις», η σύνταξη είναι συνάρτηση των ετών ασφάλισης, του ύψους των εισφορών και των ποσοστών αναπλήρωσης. Ετσι, όσες και όσοι επιλέγουν τις χαμηλές εισφορές για πολλά χρόνια νομοτελειακά λαμβάνουν μικρή σύνταξη.

Ολόκληρη η συνέντευξη του καθηγητή ΕΚΠΑ Αλέξη Μητρόπουλου για το ασφαλιστικό και το συνταξιοδοτικό καθεστώς των μη μισθωτών ακολουθεί στη συνέχεια.

Ερώτηση: Το δημόσιο ασφαλιστικό σύστημα τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχει περάσει από αρκετές διαδικασίες μεταρρύθμισης, με τα αποτελέσματά τους να αποτυπώνονται ανάγλυφα στις συντάξεις και τις παροχές. Να μιλήσουμε, όμως, ειδικά για τους ανθρώπους που ασχολούνται, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, με το επιχειρείν, δηλαδή τους ασφαλισμένους του ΕΦΚΑ, που, ως επί το πλείστον, υπάγονται στα πάλαι ποτέ ισχυρά Ταμεία των ελευθεροεπαγγελματιών και των εμπόρων (όπως το πρώην ΤΕΒΕ, το πρώην ΤΑΕ και το πρώην ΤΣΑ). Πώς κρίνετε το ασφαλιστικό και το συνταξιοδοτικό σύστημά τους, όπως έχουν διαμορφωθεί μέχρι σήμερα;

Απάντηση: Από όλες τις επαγγελματικές τάξεις, όσον αφορά το Ασφαλιστικό, οι μικρομεσαίοι βρίσκονται στη δυσκολότερη θέση. 

Σύμφωνα με έρευνα της επιστημονικής μας ένωσης (ΕΝΥΠΕΚΚ), το 65% των ελεύθερων επαγγελματιών, επιστημόνων και αγροτών χρωστά στον ΕΦΚΑ, το 63% αυτών χρωστά στην Εφορία, το 44% σε τράπεζες, ενώ το 15% αδυνατεί να εξοφλήσει λογαριασμούς ρεύματος, λογαριασμούς τηλεφωνίας και δημοτικά τέλη. Εξάλλου, το 55% του συνόλου των μικρομεσαίων αδυνατεί να ρυθμίσει τα χρέη του. Σύμφωνα, επίσης, με άλλη έρευνά μας, 300.000 ελευθεροεπαγγελματίες αδυνατούν να εξέλθουν στη σύνταξη λόγω οφειλών προς τον ΕΦΚΑ. Αρκετοί εξ αυτών είναι υπέργηροι και ανήμποροι για εργασία.

Η πρόσφατη διάταξη του άρθρου 115 του ν. 5078/2024 για τη συνταξιοδότηση των οφειλετών τού ΕΦΚΑ, ενώ είναι πράγματι ευνοϊκότερη, δεν είναι ικανή να λύσει το πρόβλημα για την πλειονότητα των οφειλετών. Σύμφωνα με τις μελέτες μας, μόνο 10.000 εξ αυτών θα μπορέσουν να κάνουν χρήση τής νέας ρύθμισης.

Τέλος, η παρεπόμενη μη χορήγηση ασφαλιστικής ικανότητας (παύση ασφαλιστικής κάλυψης) σε αρκετές χιλιάδες εξ αυτών, σύμφωνα με το άρθρο 57 του πρόσφατου ν. 5092/2024, θα δημιουργήσει, πιστεύουμε, σοβαρό κοινωνικό πρόβλημα στους ιδίους και στις οικογένειές τους.

Ο τιμωρητικός αποκλεισμός χιλιάδων αυτοαπασχολουμένων και των οικογενειών τους από συνταγογράφηση και ιατροφαρμακευτική και νοσηλευτική περίθαλψη (μέσω της αφαίρεσης της ασφαλιστικής τους ικανότητας) για ολόκληρο το έτος 2024 επειδή δεν εξόφλησαν ή δεν ρύθμισαν τις οφειλές τους προς τον e-ΕΦΚΑ είναι θεσμικά απαράδεκτη, απάνθρωπη και πρωτοφανής επιλογή για σύγχρονο κράτος δικαίου και πρόνοιας. 

Γι’ αυτό καλούμε την κυβέρνηση να ακυρώσει άμεσα την εκδικητική αυτή διάταξη και να θεσπίσει ευνοϊκότερα και κοινωνικότερα κριτήρια και προϋποθέσεις για τη ρύθμιση των οφειλών τους προς τον e-ΕΦΚΑ, με σκοπό να χορηγηθεί πλήρης ασφαλιστική ικανότητα στους αυτοαπασχολούμενους επαγγελματίες και στις οικογένειές τους.

Ερώτηση: Ποιοι παράγοντες κρίνουν το ύψος των συντάξεων και τι πρέπει να προσέξουν οι ελεύθεροι επαγγελματίες, οι έμποροι και όλοι όσοι ασχολούνται με το επιχειρείν κατά τη διάρκεια του ασφαλιστικού βίου τους;

Απάντηση: Η σύνταξη είναι συνάρτηση των ετών ασφάλισης, του ύψους των εισφορών και των ποσοστών αναπλήρωσης. Οσοι επιλέγουν τις χαμηλές εισφορές για πολλά χρόνια νομοτελειακά θα λάβουν μικρή σύνταξη, αφού από τους τρεις ανωτέρω συντελεστές το ύψος των ασφαλιστικών εισφορών επηρεάζει πιο καθοριστικά το τελικό αποτέλεσμα της σύνταξης. 

Από 1/1/2023 αυξήθηκαν οι ασφαλιστικές εισφορές για όλους τους μη μισθωτούς (ελεύθερους επαγγελματίες, επιστήμονες, αγρότες) και για όλα τα είδη των παροχών (κύρια και επικουρική ασφάλιση, παροχή εφάπαξ και υπέρ υγείας). Την αύξηση των εισφορών όλων των μη μισθωτών από 1/1/2023 προβλέπει ο ασφαλιστικός νόμος Βρούτση (ν. 4670/2020), που, όπως έχουμε αποδείξει, αποτελεί πλήρη και απόλυτη συνέχεια του νόμου Κατρούγκαλου 4387/2016 (βλ. το βιβλίο μας «Το μέλλον των συντάξεων», 2023, Εκδοση εφημερίδας «60+»).

Ετσι, σύμφωνα με την πρωτοφανή αυτή ρύθμιση -που υποτίθεται ότι ήρθε να θεραπεύσει τις αδικίες του νόμου Κατρούγκαλου, ο οποίος επέβαλε εισφορές με «ρήτρα εισοδήματος»-, οι προσαυξήσεις κατ’ έτος στις ασφαλιστικές εισφορές για κύρια ασφάλιση και για όλους τους μη μισθωτούς έχουν ως ακολούθως:

Πίνακας

Η Αυτόματη Αναπροσαρμογή Εισφορών (ΑΑΕ) σε ετήσια βάση αφορά, όπως προαναφέραμε, όλους τους μη μισθωτούς ασφαλισμένους (ελεύθερους επαγγελματίες, επιστήμονες, αγρότες) και ισχύει από 1/1/2023 τόσο για κύριες και επικουρικές συντάξεις όσο και για τα εφάπαξ (όπου υπάρχουν), αλλά και για τις παροχές υπέρ υγείας. 

Η ετήσια αναπροσαρμογή των ασφαλιστικών εισφορών για όλα τα είδη των παροχών, σύμφωνα με τις διατάξεις του ν. 4670/2020 και, ειδικότερα, του άρθρου 35 παρ. 6 (κύρια ασφάλιση), του άρθρου 45 παρ. 5 (επικουρική ασφάλιση), του άρθρου 36 παρ.4 (ασφάλιση στον πρώην ΟΓΑ) και του άρθρου 31 (παροχή εφάπαξ), καθώς και του άρθρου 37 (παροχές υγείας), οδήγησε στην αύξηση κατά 9,5% το 2023 και κατά 3,46% το 2024. Τη σωρευτική αύξηση 13% μόνο για τα έτη 2023-2024 δεν την άντεξαν χιλιάδες μικρομεσαίοι.

Με την αύξηση ύψους 3,46% από 1/1/2024 για την πρώτη ασφαλιστική κλάση, οι εισφορές που καταβάλλονται ανέρχονται σε 248 € τον μήνα. Στην κύρια σύνταξη, όμως, αποδίδονται μόνο τα 175 €, ενώ 63 € καταβάλλονται υπέρ υγείας και 10 € υπέρ της ανεργίας. Σήμερα η πρώτη ασφαλιστική κλάση με τις ανωτέρω εισφορές οδηγεί σε σύνταξη 658 € μεικτά με 30 χρόνια ασφάλισης, σε 755 € μεικτά με 35 χρόνια και σε 875 € μεικτά με 40 χρόνια ασφάλισης.

Φοβάμαι ότι η κατ’ έτος αύξηση των εισφορών (από 1/1/2023 έως 31/12/2024 στο ύψος του πληθωρισμού και από 1/1/2025 κι εφεξής στο ύψος της μέσης αύξησης των μισθών, ως ανωτέρω) θα καθηλώσει τη μεγάλη πλειονότητα των ελευθεροεπαγγελματιών στην πρώτη κλάση και θα τους εμποδίσει να είναι συνεπείς ως προς τις υποχρεώσεις τους στον ΕΦΚΑ.

Παρά τις αντιδράσεις των οικείων επαγγελματικών οργανώσεων, η κυβέρνηση επέμεινε να εφαρμόσει την επαχθή ρύθμιση σε δύσκολη οικονομική συγκυρία για τους ελεύθερους επαγγελματίες και τους αγρότες, αφού οι αυξημένες κατ’ έτος εισφορές των μη μισθωτών θα χρησιμοποιούνται για τη χρηματοδότηση κατ’ έτος των συντάξεων από 1/1/2023 και έπειτα.

Τι δικαιούνται οι ελ. επαγγελματίες – Πώς υπολογίζεται τι έχουν να λαμβάνουν

Ερώτηση: Είναι δίκαιο το σύστημα ασφάλισης και συνταξιοδότησης τους; Με βάση τα ποσοστά αναπλήρωσης, όπως αυτά έχουν διαμορφωθεί, θεωρείτε ότι οι συντάξεις που θα λάβουν μετά τη συνταξιοδότηση είναι δίκαιες; Γνωρίζουμε ότι όσοι επιλέγουν τις πιο χαμηλές ασφαλιστικές κατηγορίες εισφορών λαμβάνουν συντάξεις «ρεγάλα». Ισχύει; Είναι δίκαιες οι συντάξεις, αναλογικά με τις εισφορές που καταβάλλουν, για όσους επιλέγουν τις πιο υψηλές κατηγορίες εισφορών;

Απάντηση: Είναι γνωστό ότι οι συντάξεις στην Ελλάδα είναι οι χαμηλότερες στην ευρωζώνη.

Από τα στοιχεία του Πληροφοριακού Συστήματος «ΗΛΙΟΣ» που δημοσιεύει το υπουργείο Εργασίας και η ΗΔΙΚΑ Α.Ε., για τον Φεβρουάριο 2024 προκύπτει ότι σε σύνολο 2.484.637 συνταξιούχων, 960.487 συνταξιούχοι (ποσοστό 38,65%) λαμβάνουν σύνταξη μέχρι 700 € μεικτά, 761.266 συνταξιούχοι (ποσοστό 30,6%) λαμβάνουν σύνταξη μέχρι 600 € μεικτά και 498.143 συνταξιούχοι (ποσοστό 20%) λαμβάνουν σύνταξη ΜΟΝΟ μέχρι 500 € μεικτά. Το δε 70% των συνταξιούχων ελεύθερων επαγγελματιών λαμβάνει σύνταξη μέχρι 1.000 € μεικτά!

Οι μεγάλες μνημονιακές περικοπές, ιδιαίτερα οι περικοπές των κυρίων συντάξεων άνω των 1.300 € μεικτά, καθώς και ο μόνιμος «κόφτης» ύψους από 3% έως 14% (συντελεστής μείωσης λόγω ΕΑΣ) για τις συντάξεις άνω των 1.400 € ανάγκασαν το 80% των μικρομεσαίων να επιλέγει σήμερα τη χαμηλότερη ασφαλιστική κλάση. 

Αλλωστε, η κατ’ έτος αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών από 1/1/2023 και για τις επόμενες δεκαετίες (στο ύψος του πληθωρισμού για τα έτη 2023-2024 και στο ύψος τής μέσης αύξησης των μισθών από το 2025 κι εφεξής, σύμφωνα με το άρθρο 35 του νόμου Βρούτση 4670/2020) οδήγησε πολλούς στην αδυναμία καταβολής των νέων αυξημένων εισφορών. Οι ασφαλιστικές τους εισφορές αυξήθηκαν κατά 9,5% το 2023 και κατά 3,46% το 2024, με συνέπεια τη δημιουργία οφειλών στον ΕΦΚΑ και, κατ’ ακολουθία, την απώλεια της ασφαλιστικής ικανότητας για αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες ελευθεροεπαγγελματίες και τις οικογένειές τους. 

Θεωρούμε ότι η ασφαλιστική ικανότητα των μικρομεσαίων, λόγω και της αντισυνταγματικής τεκμαρτής φορολόγησής τους, θα επιδεινώσει περαιτέρω το ζήτημα στο μέλλον.

Ασφαλιστική ικανότητα – Το σύστημα του ΕΦΚΑ αργεί να ενημερωθεί

Ερώτηση: Σε πολλές περιπτώσεις γίνονται παράπονα ότι οι ασφαλισμένοι των πρώην Ταμείων τού τέως Οργανισμού Ασφάλισης Ελεύθερων Επαγγελματιών (ΟΑΕΕ), ενώ είναι συνεπείς στην υποχρέωση της έγκαιρης καταβολής των εισφορών τους, παρουσιάζονται εσφαλμένα στο σύστημα του ΕΦΚΑ ως μη ασφαλισμένοι, με αποτέλεσμα να μην έχουν πρόσβαση στις παροχές υγείας κ.λπ. Τι μπορούν να κάνουν οι εν λόγω ασφαλισμένοι για να ξεπεράσουν αυτό το μεγάλο πρόβλημα, το οποίο δεν προκαλούν οι ίδιοι;

Απάντηση: Πρόσφατα η ίδια η Διοίκηση του e-ΕΦΚΑ παραδέχθηκε ότι σε πολλές περιπτώσεις καθυστερεί η ενημέρωση του συστήματος. Ενώ το σύστημα καταγράφει την πληρωμή τής οφειλής (ολόκληρης ή τής ρυθμισμένης δόσης), η εξόφλησή της δεν εμφανίζεται. Είναι ζήτημα του λογισμικού, δηλαδή της εφαρμογής, και, επομένως, θεωρώ ότι είναι αντιμετωπίσιμο.

Ερώτηση: Θεωρείτε ότι το ασφαλιστικό και το συνταξιοδοτικό σύστημα για τους μη μισθωτούς θα παραμείνουν ως έχουν για τα επόμενα χρόνια ή διαβλέπετε ότι υπάρχει το ενδεχόμενο να περιοριστούν περαιτέρω οι συντάξεις και οι παροχές που σήμερα δικαιούνται;

Απάντηση: Αν εφαρμοστούν οι ισχύουσες (ακόμη) μνημονιακές ρυθμίσεις για τον δραστικό περιορισμό των συνταξιοδοτικών δαπανών κατά 5-6 μονάδες του ΑΕΠ μέχρι το 2060, είναι σίγουρο ότι όλες οι συντάξεις στο μέλλον θα μειωθούν, όπως και οι παροχές υγείας, και σε χρήμα και σε είδος.

Ολες οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις σήμερα προσπαθούν να αντιμετωπίσουν τη χρονοβόμβα του Δημογραφικού, μετακυλίοντας το κόστος τής δημογραφικής γήρανσης στις ίδιες τις κοινωνίες, όπως υποστηρίζω και στο πρόσφατο βιβλίο μου «Αγορά εργασίας και συντάξεις. Η χρονοβόμβα του Δημογραφικού» (Εκδοση εφημερίδας «60+», 2024). 

Οσοι μελετούμε το Δημογραφικό θεωρούμε βέβαιο ότι οι χώρες με τη μεγαλύτερη πληθυσμιακή γήρανση και συρρίκνωση (όπως η πατρίδα μας) θα επιχειρήσουν, δυστυχώς, πολύ προσεχώς να μειώσουν τις συντάξεις και να αυξήσουν τα όρια ηλικίας, αν δεν βρουν άλλους τρόπους ενίσχυσης (επαναρτίωσης) του εθνικού ασφαλιστικού «κουμπαρά».

Αλλωστε, από 1/1/2027, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία (ν. 4336/2015, υποπερ. Ε3, σελ. 982), τα όρια ηλικίας θα πρέπει να αυξάνονται με παράλληλη ενεργοποίηση της νομοθετημένης «ρήτρας προσδόκιμου», που δίνει το δικαίωμα στην κυβέρνηση να αυξάνει τα όρια ηλικίας συνταξιοδότησης ανά τριετία μέχρι το 2060, ανάλογα με την αύξηση του προσδόκιμου του γενικού πληθυσμού.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ