Το Αρχείο της ΕΡΤ με αφορμή την επέτειο 50 ετών από το θάνατο του κορυφαίου Έλληνα ποιητή Γιώργου Σεφέρη, στις 20 Σεπτεμβρίου 1971, ψηφιοποίησε και παρουσιάζει την εκπομπή: “Παρασκήνιο: Τα πολιτικά κείμενα του Γιώργου Σεφέρη”.
Σε αυτό το επεισόδιο της σειράς ντοκιμαντέρ Παρασκήνιο, παραγωγής 1986 και σε σκηνοθεσία Μάνου Ευστρατιάδη, παρουσιάζεται η πολιτική σκέψη και στάση του Σεφέρη μέσα από τα πολιτικά ημερολόγιά του αλλά και από μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν δίπλα του, συνεργάστηκαν μαζί του ή ανέλυσαν και μελέτησαν διεξοδικά τα κείμενά του.
Το ντοκιμαντέρ παρακολουθεί τη σταδιοδρομία του Γιώργου Σεφέρη από το διορισμό του ως ακόλουθος 29/12/1926 στο Υπουργείο Εξωτερικών και μέχρι τις 13 Οκτωβρίου 1964 όταν συνταξιοδοτήθηκε και τα χρόνια που ακολούθησαν μέχρι το θάνατό του το 1971. Περιγράφεται μία ταραχώδης σταδιοδρομία σε δύσκολους καιρούς για την Ελλάδα.
Πρόκειται για ημερολογιακές σημειώσεις και υπηρεσιακά σημειώματα τα οποία δημοσιεύτηκαν ως προσωπικά και πολιτικά ημερολόγια, κυρίως μετά το θάνατό του. Τα πολιτικά ημερολόγια του Σεφέρη αποκαλύπτουν τη στάση του απέναντι στα γεγονότα με βάση την πολιτική θέση και συνείδηση του αλλά και τις σκέψεις που τον οδήγησαν σε συμπεράσματα και επιλογές της καριέρας του. Συχνά σε αυτά τα κείμενα καταγράφει γεγονότα και θέσεις τα οποία λειτουργούν ως σχετικά τεκμήρια για να κρίνει πτυχές της ζωής του αλλά και για να κριθεί από τους μεταγενέστερους.
Το ντοκιμαντέρ παρουσιάζει τις διαφορετικές περιόδους της σταδιοδρομίας του Σεφέρη στην υπηρεσία του Υπουργείου Εξωτερικών χρησιμοποιώντας πλούσιο οπτικοακουστικό, σπάνιο φωτογραφικό και ηχητικό αρχειακό υλικό το οποίο πλαισιώνει τις αφηγήσεις σημαντικών προσώπων όπως η Μαρώ Σεφέρη (Ζάννου), σύζυγος του μεγάλου ποιητή, ο δοκιμιογράφος Γιάννης Κιουρτσάκης, ο λογοτέχνης και επιμελητής της έκδοσης του κειμένου “Χειρόγραφο Οκτ. 68”, Παύλος Ζάννας και ο Αλέξανδρος Ξύδης, κριτικός τέχνης, διπλωμάτης και συνάδελφος του Σεφέρη στο υπουργείο Εξωτερικών, ο οποίος επιμελήθηκε τις εκδόσεις των «Πολιτικών Ημερολογίων» του Σεφέρη.
Η Μαρώ Σεφέρη θυμάται τη γνωριμία της με τον Σεφέρη και το δηκτικό σχόλιό της όταν της είπε ότι εργαζόταν στο υπουργείο εξωτερικών. Εξηγεί ότι τον δυσκόλευε η δουλειά του γιατί δεν ήταν πάντα πολύ καθαρή, γεγονός που τον ενοχλούσε και κατέβαλλε προσπάθεια να μην επηρεάζει το λογοτεχνικό έργο του. Αναφέρεται επίσης στη δύσκολη περίοδο της θητείας του στη Μέση Ανατολή, τις τεταμένες σχέσεις με τους Άγγλους και τις δυσκολίες στις επαφές με τους Έλληνες που διέφευγαν από την κατεχόμενη Ελλάδα.
Σε παρόμοιο κλίμα περιγράφει τον φθόνο και την αδικία που συνάντησε κατά τη διάρκεια της θητείας του δίπλα στον Δαμασκηνό, τις σχέσεις του με τους Βρετανούς και το πολιτικό κατεστημένο της χώρας, ενώ αναφέρεται και στην περίοδο της δικτατορίας των συνταγματαρχών και τη στάση του Σεφέρη, ο οποίος αρχικά ήταν διστακτικός και σταδιακά αγανακτούσε με τη βία του καθεστώτος για να καταλήξει τελικά στην περίφημη δημόσια δήλωση του κατά της χούντας.
Ο Παύλος Ζάννας μιλάει για τα ημερολόγια του Σεφέρη, από τη μία ως ασκήσεις και δοκιμές ή απόπειρες ποιημάτων και από την άλλη ως προσωπική καταγραφή της εξέλιξης των επαγγελματικών και πολιτικών διαδρομών του ποιητή. Εξηγεί ότι στα προσωπικά ημερολόγια παρακολουθούμε την κοινωνική του ζωή, τις γνωριμίες του, τη συγγραφική του προσπάθεια, ενώ τα πολιτικά του ημερολόγια δίνουν το στίγμα της πορείας του, λειτουργούν ως σημεία ελέγχου της συνείδησής του από τον ίδιο, ξεκαθαρίζουν μέσα του και αναδεικνύουν τις πολιτικές του καταβολές, τη θέση του στο φιλελεύθερο πνεύμα, εξηγούν την πολιτική και ποιητική του φύση σε σχέση με την καταγωγή του και σε σχέση με τους αγώνες στους οποίους χρειάστηκε να εμπλακεί, ενώ κάποιες φορές παρέχουν στοιχεία ως απάντηση σε υπαρκτές ή πιθανές κριτικές.
Ο Ζάννας αναφέρεται στα ημερολόγια του Σεφέρη της περιόδου 1967-1968 και εξηγεί πώς αυτά αποκαλύπτουν και εξηγούν τη στάση του Σεφέρη απέναντι στο καθεστώς των συνταγματαρχών από το 1967, τις αλλεπάλληλες αρνήσεις του να τεθεί δημόσια απέναντι στη χούντα, μέχρι και το Μάρτιο του 1969 όταν τελικά πραγματοποιεί στο ραδιόφωνο του BBC τη δημόσια δήλωση ενάντια στη δικτατορία, ενώ υπογραμμίζει την πολιτική διάσταση της ποίησης του Σεφέρη, η οποία ακόμα και όταν φαίνεται μακριά της πολιτικής διακατέχεται από μία βαθύτατη ανθρωπιστική πολιτική ευθύνη.
Ο δοκιμιογράφος Γιάννης Κιουρτσάκης εξηγεί ότι ο Σεφέρης για τα πολιτικά πράγματα του τόπου μιλάει ξεκινώντας από μια διαχρονική έννοια ως σταθερό κριτήριο, τον ελληνισμό, το μοναδικό σύστημα στο οποίο πίστεψε ο ίδιος. Υπερβαίνει σταθερά τη σημερινή Ελλάδα αυτός ο Ελληνισμός του Σεφέρη ως μία άλλη όψη του ανθρωπισμού του, ένας Ελληνισμός που είχε νόημα για τον ίδιο τον ποιητή μόνο ως αφετηρίας και παράγοντας διαλόγου και επαφής με τους άλλους και τους ξένους, αναγνωρίζοντας ότι μόνο έτσι θα εμπλουτιστεί και θα παραμείνει ζωντανή η ιδιομορφία και η μοναδικότητά του. Αναφέρει επίσης ο Κιουρτσάκης ότι στα πολιτικά κείμενα του Σεφέρη είναι εντυπωσιακή η απόσταση του ποιητή, ψυχική και πνευματική, από την ηγετική τάξη του τόπου την οποία γνώρισε από κοντά και δεν τη θεώρησε ποτέ ικανή, πέραν ίσως εξαιρέσεων, να οδηγήσουν τον Ελληνισμό.
Ο Αλέξανδρος Ξύδης, ιστορικός και κριτικός τέχνης, διπλωμάτης και συνεργάτης του Σεφέρη στο Κάιρο, μιλάει για τη θητεία και τη δουλειά τους εκεί, την ενημέρωση ξένων ανταποκριτών για την κατεχόμενη Ελλάδα, την εξάρτηση από τους Άγγλους οι οποίοι ήλεγχαν απόλυτα τις πηγές πληροφόρησης και τη δυσκολία συγκέντρωσης πληροφοριών. Συγκεκριμένα αναφέρει ότι για πρώτη φορά βρέθηκε αντιμέτωπος ο Σεφέρης με την αγγλική υπουλότητα, το έκανε με γενναιότητα, ευθύτητα και πείσμα τη στιγμή που η κυβέρνηση Τσουδερού δεν τον βοηθούσε σε αυτή την προσπάθεια. Ο Ξύδης χαρακτηρίζει τον Σεφέρη ως φιλελεύθερο, δημοκρατικό και προοδευτικό, όχι επαναστάτη και εξηγεί ότι οι σχέσεις του με την κυβέρνηση ήταν σχεδόν δυσάρεστες γιατί επέμενε να κάνει το υπηρεσιακό του καθήκον.
Αναφέρεται επίσης στα Δεκεμβριανά, την θητεία του δίπλα στον αντιβασιλέα Δαμασκηνό ως διπλωματικός και πολιτικός σύμβουλος σε αυτή την τελική φάση της Βρετανικής ηγεμονίας στην Ελλάδα και της εξάρτησης από τους Βρετανούς. Αποτιμώντας την προσπάθεια του Σεφέρη ο Ξύδης εκτιμάει ότι κατάφερε να περισώσει πολλά από την ελληνική αξιοπρέπεια και ανεξαρτησία. Αντίστοιχα σχολιάζει την περίοδο των διαπραγματεύσεων για μέλλον της Κύπρου στο Λονδίνο, περίοδος που απορρόφησε πάρα πολύ τον Σεφέρη και για αυτό το λόγο από εκείνη την εποχή δεν έχουμε καλλιτεχνικά κείμενα, αλλά πολύ σημαντικά πολιτικά ημερολόγια.
Το ντοκιμαντέρ περιλαμβάνει, πλάνα από επίκαιρα που αναφέρονται στις διαφορετικές περιόδους και τα μεγάλα γεγονότα στα οποία κλήθηκε να συμμετάσχει ο Σεφέρης από την υπηρεσιακή θέση του ως διπλωμάτης, σπάνια φωτογραφικά και ηχητικά ντοκουμέντα όπως η ανάγνωση από τον ίδιο στίχων από το ποίημα Τελευταίος Σταθμός, αλλά και της δημόσιας δήλωσής του κατά της δικτατορίας των συνταγματαρχών, αλλά και εκφωνήσεις ενδεικτικών αποσπασμάτων από τα ημερολόγια του ποιητή αλλά και τα ποιητικά του έργα Πολιτικό Ημερολόγιο Α΄, Τετράδιο Γυμνασμάτων Β΄, Ημερολόγιο Καταστρώματος Β΄-Γ’, Πολιτικό Ημερολόγιο Β΄, Μέρες Θ΄(1964-1971).
