Το Αρχείο της ΕΡΤ, στα πλαίσια των εκδηλώσεων μνήμης για την συμπλήρωση 100 χρόνων από τη Μικρασιατική καταστροφή, ψηφιοποίησε και παρουσιάζει το επεισόδιο ”Έξοδος 1922” από την σειρά ιστορικών ντοκιμαντέρ ”Στο χώρο της Ιστορίας”, παραγωγής 1985.
Έναν αιώνα πριν, στα μέσα Αυγούστου του 1922, κατέρρευσε το ελληνικό μέτωπο στη γραμμή Εσκί Σεχίρ – Κιουτάχεια – Αφιόν Καραχισάρ. Η μικρασιατική εκστρατεία, που ξεκίνησε το 1919 με ενθουσιασμό και την πίστη στην πραγμάτωση της Μεγάλης Ιδέας, κατέληξε σε οδυνηρή ήττα για τον ελληνικό στρατό. Η άτακτη οπισθοχώρηση συνέπεσε με την μαζική φυγή ελληνικών πληθυσμών από το εσωτερικό προς τα παράλια της Μικράς Ασίας, ενώ όσοι Έλληνες δεν εγκατέλειψαν τα χωριά και τις πόλεις τους βρήκαν φριχτό τέλος στα χέρια των Τσετών και των τουρκικών στρατευμάτων ενώ οι άντρες συλλαμβάνονταν και στέλνονταν στα Τάγματα Εργασίας, τα λεγόμενα ”Αμελέ Ταμπουρού” στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας, σε μακρές πορείες εξόντωσης.
Η Σμύρνηγέμισε πρόσφυγες από τις γύρω περιοχές οι οποίοι προσπαθούσαν να επιβιβαστούν σε κάποιο πλοίο για να διαφύγουν στην Ελλάδα. Τα τουρκικά στρατεύματα εισήλθαν στην πόλη στις 27 Αυγούστου και σαν σήμερα, στις 29 Αυγούστου ξεκίνησε η καταστροφή της πόλης από τα Βουρλά. Μια μεγάλη πυρκαγιά ξεκίνησε από την αρμένικη συνοικία και συνέχισε να καίει τα προάστια της σπουδαίας πόλης της Ιωνίας ενώ Τσέτες και άτακτοι Τούρκοι έσφαζαν, κακοποιούσαν και βασάνιζαν Έλληνες και Αρμένιους κατοίκους. Η αντίστροφη μέτρηση για τον ελληνισμό της Μικράς Ασίας είχε ξεκινήσει.
Η σειρά επιμορφωτικών ιστορικών ντοκιμαντέρ ”Στο χώρο της ιστορίας” προβάλλει γεγονότα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, μέσα από την αξιοποίηση σημαντικού οπτικοακουστικού υλικού του Αρχείου της ΕΡΤ και άλλων φορέων, προφορικές μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων αλλά και με την συνδρομή σημαντικών ιστορικών και καθηγητών ελληνικών Πανεπιστημίων.
Το συγκεκριμένο επεισόδιο εξιστορεί με λεπτομέρειες την πορεία προς τη Μικρασιατική καταστροφή. Αρχικά γίνεται μια αναδρομή στις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα από την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών έως την εκλογική ήττα του κόμματος των Φιλελευθέρων στις εκλογές του 1920 και την επιστροφή του Βασιλιά Κωνσταντίνου Α’ στην Ελλάδα και τις αντιδράσεις των Συμμάχων. Έπειτα, αναφορά γίνεται στη Μικρασιατική εκστρατεία, την υποδοχή του Κωνσταντίνου Α’ στην Σμύρνη την άνοιξη του 1921 και την αλλαγή στην στάση των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στην Ελλάδα. Γίνεται μια αποτίμηση στην πορεία της Μικρασιατικής εκστρατείας, στην ανεπιτυχή επίθεση εναντίον της Άγκυρας και στη διάλυση του μετώπου το καλοκαίρι του 1922.
Ακούγονται μαρτυρίες προσφύγων για την πορεία από το εσωτερικό της Μικράς Ασίας προς την Καισάρεια και έπειτα τα παράλια αλλά και από την εμπειρία στα Τάγματα Εργασίας (”Αμελέ Ταμπουρού”). Ο ιστορικός Τάκης Λαζαρίδης μιλά για το πως οι Μεγάλες Δυνάμεις οδήγησαν την Ελλάδα προς τη Μικρασιατική εκστρατεία αλλά και για τις διεθνείς εξελίξεις και την αλλαγή στάσης των Μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στο Ανατολικό Ζήτημα.
Στην συνέχεια περιγράφεται η διάσπαση του μετώπου και η άτακτη οπισθοχώρηση του ελληνικού στρατού. Ακόμη παρεμβάλλονται μαρτυρίες για την καταστροφή της Σμύρνης και τις σφαγές των Ελλήνων της πόλης από Τούρκους και Τσέτες. Ο Αναπληρωτής Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Πασχάλης Κιτρομηλίδης μιλά για τις ιστορικές και εθνολογικές συνέπειες της καταστροφής για τον ελληνισμό της Μικράς Ασίας. Ειδικότερα αναφέρεται στην Σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών της Λοζάνης και την εξαφάνιση του ελληνικού και ποντιακού στοιχείου από τη Μικρά Ασία έπειτα από μακραίωνη παρουσία στην περιοχή. Τέλος, επισημαίνει την σημασία της επίτευξης της εθνολογικής ενότητας του ελληνικού κράτους έπειτα από την καταστροφή αλλά και τις οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες – όπως την ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης και την εντατικοποίηση της αστικοποίησης- από την άφιξη των προσφύγων στην Ελλάδα.
Κατά τη διάρκεια του επεισοδίου προβάλλεται πλούσιο αρχειακό οπτικοακουστικό και φωτογραφικό υλικό. Παράλληλα, ακούγονται προφορικές μαρτυρίες από Μικρασιάτες πρόσφυγες, οι οποίοι περιγράφουν όσα έζησαν κατά τα έτη 1920-1922.
