Μπαλώματα τα μέτρα της κυβέρνησης – Τα μεγάλα αγκάθια και τα ανοικτά μέτωπα
Καταπίνει ανάπτυξη, στα τάρταρα το δυνητικό ΑΕΠ – Πιέσεις στις κρατικές δαπάνες αλλά και στα έσοδα μειώνουν τις δυνατότητες για στήριξη επενδυτών και κοινωνίας
Οι πηγές του προβλήματος, η ακρίβεια στο ράφι και στα ενοίκια πρόσθετο πρόβλημα – Φθίνει το εργατικό δυναμικό, κίνδυνος για νέο κύμα brain drain
Πιο μεγάλης ηλικίας οι εργαζόμενοι – Πιο υψηλοί μισθοί και ανάγκες επανεκπαίδευσης
Μία από τις πιο μεγάλες προκλήσεις που έχει μπροστά της η ελληνική οικονομία και ευρύτερα όλη η χώρα -μαζί με την κλιματική κρίση- είναι η γήρανση του πληθυσμού, ένα θέμα για με το οποίο λίγα λέγονται σε σχέση με τις τραγικές εξελίξεις που θα προκαλέσει εάν άμεσα δεν υπάρξει ένα συνολικό σχέδιο αντιμετώπισής του.
Η «βόμβα» του δημογραφικού βρίσκεται, όπως είναι ξεκάθαρο μέσα από μια σειρά από πορίσματα θεσμών και ινστιτούτων, στα θεμέλια της οικονομίας που παραμένει ενεργή. Οι αποσπασματικές κινήσεις που κατά καιρούς επιχειρούνται, με τελευταίο δείγμα γραφής το πακέτο της ΔΕΘ στο πεδίο της οικογένειας ή την επιστροφή των συνταξιούχων στην αγορά εργασίας, δεν δίνουν λύση στην πηγή του προβλήματος, που αναμένεται να χτυπήσει έντονα και παντού: όχι μόνο στο ίδιο το Ασφαλιστικό, που θα πρέπει να απορροφήσει τους τριγμούς και για τον σκοπό αυτό ήδη οι παρεμβάσεις έχουν οδηγήσει σε μεγάλες περικοπές (και με το παραπάνω, σύμφωνα με την Κομισιόν) στις σημερινές και μελλοντικές συντάξεις, στις παροχές και σε ρήτρα αναπροσαρμογής του ορίου ηλικίας εξόδου, αλλά και συνολικά στα δημοσιονομικά μεγέθη, κυρίως λόγω των αυξημένων αναγκών για υγεία/περίθαλψη/γήρανση, αλλά και των προβολών για μειωμένα έσοδα στο μέλλον. Και τούτο γιατί η γήρανση «χτυπά» την πόρτα και της αγοράς, του ιδιωτικού τομέα, με την Ελλάδα να λαμβάνει μία θέση ανάμεσα στα πιο ευάλωτα κράτη στην Ε.Ε.
Επισήμως τα στοιχεία δείχνουν πως η γήρανση περιορίζει τη δυνητική ανάπτυξη της χώρας στο άμεσο μέλλον. Συμπιέζει τις δυνατότητες για άνοδο του ΑΕΠ, κάτι που έχει πολύ μεγάλη ανάγκη για να οδεύσει προς μία πραγματική σύγκλιση: η Κομισιόν εκτιμά πως φέτος η δυνητική ανάπτυξη της ελληνικής οικονομία είναι κατά 1,4%, με επιτάχυνση στο 1,5% το 2025 και με την επίδοση να φθίνει στο 0,6% το 2030, έναντι 1% ανάπτυξης, τότε, στην Ε.Ε. και 3,3% στην Ιρλανδία, που σήμερα «τρέχει» με ρυθμό άνω του 6%. Σύμφωνα, μάλιστα, με την Εθνική Αναλογιστική Αρχή, η επίπτωση στο μελλοντικό ΑΕΠ είναι πιο έντονη με βάση τα φετινά στοιχεία εν συγκρίσει με όσα ίσχυαν το 2021: η άνοδος του ΑΕΠ θα υποχωρήσει για να παραμείνει τα επόμενα χρόνια πολύ κάτω από το όριο του 2%.
Πόσο ευάλωτη στη γήρανση είναι η Ελλάδα; Σύμφωνα με επεξεργασία στοιχείων από το Ινστιτούτο Bruegel, ο λόγος εξάρτησης ηλικιωμένων -μετρά τον αριθμό των ατόμων ηλικίας 65 ετών και άνω σε σχέση με τον πληθυσμό σε ηλικία εργασίας έως 64 ετών- αυξάνεται στην Ε.Ε. Ενώ υπήρχαν περίπου 2,7 εργαζόμενοι ανά ηλικιωμένο στην Ε.Ε. το 2022, ο αριθμός θα μειωθεί σε περίπου 1,5 το 2100. Η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Ελλάδα έχουν την πιο μεγάλη εξάρτηση.
Τριγμοί στην αγορά
Σε επίπεδο αγοράς, η γήρανση συνιστά μια… ενεργή βόμβα στα θεμέλια της οικονομίας. Συμπιέζει το εργατικό δυναμικό και άρα τις παραγωγικές δυνατότητες, όπως επισημαίνουν με δηλώσεις τους και φορείς της αγοράς, θα περιορίζει και τις δαπάνες που θα έπρεπε να οδεύσουν σε επενδύσεις, γιατί θα καλύπτουν τις επιπλέον ανάγκες της 3ης ηλικίας. Επιπλέον, όπως εξηγούν Κομισιόν, ΕΚΤ αλλά και το Ινστιτούτο Bruegel, η γήρανση θα χτυπά ευθέως τα κρατικά έσοδα. Κάτι που σημαίνει, με τη σειρά του, πως περιορίζονται τα περιθώρια για μείωση φόρων και εισφορών, που ακόμη παραμένουν πολύ υψηλά στην Ελλάδα.
Μάλιστα, παράγοντες που ασχολούνται με το ζήτημα αναφέρουν πως η νέα κρίση ακρίβειας (και στο «ράφι» αλλά και στην αγορά κατοικίας) προκαλεί επιπλέον πιέσεις στα νοικοκυριά, ειδικά στα νεότερα σε ηλικία. Μαζί με τις αυξημένες ανάγκες μέλη του νοικοκυριού να στηρίζουν άτομα 3ης ηλικίας, αλλά και με τη νέα τάση για μετανάστευση «μυαλών» στο εξωτερικό, που εκφράζονται φόβοι πως θα αυξηθεί, αντί να ενταθεί η αναστροφή του brain drain της δημοσιονομικής κρίσης. Ετσι, αναμένεται να προκαλέσει και ποιοτικό ζήτημα στο εργατικό δυναμικό: ναι μεν η ανεργία στην Ελλάδα έπεσε κάτω από το 10%, αλλά, εξηγούν, και πάλι παραμένει η 2η πιο υψηλή στην Ε.Ε., όταν στον Βορρά δεν βρίσκουν εργαζομένους και οι μισθοί παραμένουν χαμηλοί, παρά τις αυξήσεις, ειδικά αν υπολογιστούν σε πραγματικούς όρους.
Καμπανάκια από ΕΚΤ και Bruegel
Αλλου τύπου «ώριμοι» εργαζόμενοι
H μείωση της αναλογίας νέων εργαζομένων έχει επιπτώσεις, εξηγεί η ΕΚΤ. Η γήρανση του πληθυσμού, αναφέρει σε σχετική μελέτη της, «χτυπά» στη δυνητική παραγωγή, μέσω της μειωμένης συνολικής παραγωγικότητας, ως αποτέλεσμα της μείωσης των σωματικών ικανοτήτων, της μείωσης της υγείας ή της μειωμένης καινοτομίας. Επίσης, αναφέρει οι υψηλότερες δαπάνες που σχετίζονται με τη γήρανση αφήνουν λιγότερους πόρους για επενδύσεις σε υποδομές, επισημαίνοντας, μάλιστα, πως οι παραπάνω επιπτώσεις δεν αποτιμώνται στις ετήσιες εκθέσεις της Ε.Ε. για τη γήρανση. Δηλαδή, οι θεσμοί και προφανώς οι κυβερνήσεις δεν αποτιμούν καν ακόμη το πόσο έντονο είναι το πρόβλημα και τι πρέπει να γίνει…
Το Ινστιτούτο Bruegel, σε παρόμοιο ύφος, λέει πως η γήρανση του πληθυσμού θα έχει σημαντικές διαρθρωτικές επιπτώσεις στις ευρωπαϊκές οικονομίες. Η σταδιακή αποχώρηση της μεγάλης γενιάς των baby boomer -των γεννημένων μεταξύ 1946 και 1964- θα επηρεάσει ευρέως την πολιτική της Ε.Ε. Η πράσινη και η ψηφιακή μετάβαση δεν θα πετύχουν χωρίς να ληφθεί υπόψη το γηράσκον και μεταβαλλόμενο εργατικό δυναμικό. Μια άμεση συνέπεια της γήρανσης του πληθυσμού είναι ότι η μέση ηλικία των ατόμων που ανήκουν στο εργατικό δυναμικό θα αυξηθεί. Ωστόσο, η κατάσταση στην αγορά εργασίας των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας είναι διαφορετική από την κατάσταση των νεότερων εργαζομένων. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία εργαζόμενοι είναι λιγότερο πιθανό να χάσουν τη δουλειά τους, αλλά αν το κάνουν, τους παίρνει περισσότερο χρόνο, κατά μέσο όρο, για να βρουν νέα απασχόληση. Επιπλέον, τείνουν να συμμετέχουν λιγότερο στην εκπαίδευση, καθιστώντας λιγότερο πιθανό να αλλάξουν καριέρα ή κλάδο. Ταυτόχρονα, με τη γήρανση του εργατικού δυναμικού υπάρχει μεγαλύτερος κίνδυνος οι δεξιότητες να καταστούν ξεπερασμένες σε σχέση με τις συνεχείς καινοτομίες. Ως εκ τούτου, η αγορά εργασίας της Ε.Ε. θα βασίζεται ολοένα και περισσότερο στην αναβάθμιση των δεξιοτήτων ή/και στην αναβάθμιση των δεξιοτήτων του τρέχοντος εργατικού δυναμικού.
Τα νέα «megatrends»
Ευάλωτη σε… όλα η χώρα μας
Αλλά και στη νέα μελέτη της Κομισιόν για τα δημόσια οικονομικά (Report on Public Finances in EMU 2023 (europa.eu)) καταγράφονται τα «megatrends», ο αντίκτυπος των μεγάλων τάσεων που αναμένεται να έχουν ουσιαστική επίδραση στις οικονομίες αλλά και στα κρατικά ταμεία: πρώτη είναι η γήρανση του πληθυσμού και ακολουθείται από την ψηφιοποίηση και την Τεχνητή Νοημοσύνη, την παγκοσμιοποίηση, τις τεχνολογικές εξελίξεις και την επακόλουθη μεταβαλλόμενη φύση της εργασίας, καθώς και από την κλιματική αλλαγή και την περιβαλλοντική υποβάθμιση.
Ειδικά για τη γήρανση του πληθυσμού, αναφέρεται πως ασκεί πίεση στην πλευρά των εσόδων. Δεδομένου ότι το μερίδιο του ενεργού πληθυσμού προβλέπεται να μειωθεί, υπάρχει κίνδυνος μείωσης των εσόδων στο πεδίο της φορολογίας της εργασίας. Ταυτόχρονα, οι δημόσιες δαπάνες, ιδίως για την υγειονομική περίθαλψη, τη μακροχρόνια περίθαλψη και τις συντάξεις, προβλέπεται να αυξηθούν. Και απαιτούνται, αναφέρεται, δομικές μεταρρυθμίσεις σε πολλά πεδία, που εκτείνονται έως το τρόπο εργασίας για εργαζομένους που περιθάλπουν υπερήλικες, για την ενεργό γήρανση, αλλά και για το Μεταναστευτικό. Με γνώμονα πως οι επιπτώσεις είναι ήδη φανερές και δεν πρόκειται για μελλοντική απειλή…
Αρμόδιες πηγές εξηγούν πως η Ελλάδα δεν είναι ευάλωτη μόνο στο πεδίο της γήρανσης, αλλά και στην ψηφιοποίηση, στην κλιματική κρίση και στις υπόλοιπες προκλήσεις που… έρχονται. Και τούτο, εξηγούν, δεν απαιτεί μόνο προληπτική δράση σε θεσμικό επίπεδο, αλλά και μεγάλες δαπάνες, οι οποίες δεν είναι σαφές πώς θα τροφοδοτηθούν, αφού και οι δημοσιονομικοί κανόνες είναι περιοριστικοί και σε επίπεδο κονδυλίων Ε.Ε. που έχουν ήδη διανεμηθεί…
Κοινωνικοί εταίροι: Μείζον «εθνικό πρόβλημα» που απαιτεί άμεσα δράσεις
«Βόμβα», «εθνικό πρόβλημα», ένα «αδιέξοδο» που απαιτεί άμεσα στοχευμένες δράσεις. Τους χαρακτηρισμούς αυτούς αποδίδουν στο δημογραφικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα δύο εκ των επικεφαλής κορυφαίων κοινωνικών – επιχειρηματικών φορέων με δηλώσεις τους στην «DEALnews», ο Γιάννης Χατζηθεοδοσίου και ο Βασίλης Κορκίδης, πρόεδροι του Επαγγελματικού Επιμελητηρίου Αθηνών και του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιά, αντίστοιχα.
Συγκεκριμένα, για «εθνικό πρόβλημα» κάνει λόγο ο κ. Χατζηθεοδοσίου, επισημαίνοντας ότι απαιτούνται στοχευμένες δράσεις και πολιτικές στήριξης ώστε να αναστραφεί η υφιστάμενη προβληματική κατάσταση. Από την πλευρά του, ο κ. Κορκίδης υπογραμμίζει ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε ένα δημογραφικό «αδιέξοδο», που δεν πλήττει μόνο τον πληθυσμό της. Υπονομεύει, όπως αναφέρει, την οικονομική ανάκαμψη της χώρας.
Οι δηλώσεις του κ. Χατζηθεοδοσίου και του κ. Κορκίδη έχουν ως εξής:
Γιάν. Χατζηθεοδοσίου, πρόεδρος ΕΕΑ
«Το δημογραφικό πρόβλημα αποτελεί μία “βόμβα” για την ελληνική οικονομία και ήδη βλέπουμε κάποιες από τις συνέπειες του. Ο πληθυσμός γερνά και συνεχώς μειώνεται. Οι συνταξιούχοι αυξάνονται, ο αριθμός των εργαζομένων λιγοστεύει και μαζί με αυτόν συρρικνώνονται το μέγεθος της παραγωγικής ικανότητας της χώρας και το μέγεθος της αγοράς, ενώ όσο περνά ο καιρός θα ασκείται εντονότερη πίεση στα ασφαλιστικά ταμεία.
Δυσοίωνες είναι και οι προβλέψεις του ΔΝΤ και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το άμεσο μέλλον της ελληνικής οικονομίας, καθώς εκτιμούν ότι από το 2026 η ανάπτυξη της Ελλάδας θα κυμαίνεται από 1,3% έως 1,5%.
Μιλάμε, δηλαδή, για ένα εθνικό πρόβλημα, γι’ αυτό και απαιτούνται στοχευμένες δράσεις και πολιτικές στήριξης, ώστε να αναστραφεί η υφιστάμενη προβληματική κατάσταση».
Βασ. Κορκίδης, πρόεδρος ΕΒΕΠ
«Το δημογραφικό ζήτημα επηρεάζει σημαντικά την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Η μείωση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού επιδρά αρνητικά στην προσφορά εργασίας, άρα και στο ασφαλιστικό σύστημα. Με τους θανάτους να ξεπερνούν τις γεννήσεις και την Ελλάδα να έχει έναν από τους πιο γερασμένους πληθυσμούς στην Ευρώπη, κοινός τόπος είναι πως το δημογραφικό αδιέξοδο παραμένει ένα από τα κορυφαία ζητήματα. Επί της ουσίας η Ελλάδα βρίσκεται σε ένα δημογραφικό “αδιέξοδο”, που δεν πλήττει μόνο τον πληθυσμό της, αλλά υπονομεύει την οικονομική ανάκαμψη της χώρας. Απαιτείται χάραξη εθνικής στρατηγικής, με παροχή οικονομικών κυρίως κινήτρων στις νέες σε ηλικία οικογένειες να φέρουν στον κόσμο παιδιά».
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ (ΦΥΛΛΟ 13/09/2024)