Στο «κόκκινο» το Ταμείο Ανάκαμψης – Αρνούνται οι υπεύθυνοι πως υπάρχουν λάθη, δίνουν παρατάσεις.
Τον κώδωνα του κινδύνου έκρουαν όλο το προηγούμενο διάστημα εκπρόσωποι του επιχειρηματικού κόσμου. Ο λόγος για τις καθυστερήσεις και τις αρρυθμίες στο Ταμείο Ανάκαμψης, που δεν έχουν μόνο ως επίπτωση την αδυναμία να τροφοδοτηθεί με ζεστό χρήμα από τις Βρυξέλλες η αγορά, αλλά και τον κίνδυνο απώλειας σημαντικού μέρους των κονδυλίων των 36 δισ. ευρώ, καθώς σε ενάμιση χρόνο από σήμερα το πακέτο λήγει σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.
Την προηγούμενη εβδομάδα οι φόβοι του επιχειρηματικού κόσμου επιβεβαιώθηκαν με τον πιο επίσημο τρόπο: από πόρισμα του Ελεγκτικού Συνεδρίου για το Ταμείο Ανάκαμψης. Το πόρισμα κάνει ξεκάθαρο ότι υπάρχει κίνδυνος για μια σειρά από λόγους να υπάρξει απώλεια κονδυλίων ή να μην είναι αποδοτική η χρήση τους.
Το πιο ανησυχητικό, όμως, είναι ότι στο πόρισμα αυτό, που ολοκληρώθηκε έναν χρόνο πριν και δημοσιεύτηκε τώρα, γιατί εστάλη πρώτα στα αρμόδια υπουργεία και φορείς, ούτως ώστε να απαντήσουν, η απάντηση, που ήρθε στα χέρια της ανεξάρτητης Αρχής, ήταν απλά… μία προσπάθεια για άρνηση ευθύνης. Δηλαδή, οι φορείς (περιλαμβανομένης και της κεντρικής υπηρεσίας συντονισμού), αντί να δουν πού χωλαίνει το σύστημα διάθεσης στην αγορά αυτού του πρωτόγνωρα υψηλού ποσού των 36 δισ. ευρώ, ούτως ώστε να κλείσουν τις «τρύπες» και να θωρακιστούν οι διαδικασίες, αρκέστηκαν στο να εξηγήσουν γιατί δεν δέχονται τις αιτιάσεις του Ελεγκτικού Συνεδρίου…
Το πόρισμα καταλήγει σε τέσσερα πακέτα συστάσεων για να αντιμετωπιστούν πέντε μέτωπα (απουσία χρονοδιαγραμμάτων υλοποίησης έργων, πλημμελή εφαρμογή των διαδικασιών παρακολούθησης, υποστελέχωση φορέων υλοποίησης, πληροφοριακά συστήματα τα οποία δεν συνδέονται μεταξύ τους και καθυστερήσεις στην ωρίμανση και στην υλοποίηση των έργων). Τα πιο πολλά από τα προβλήματα προφανώς δεν είναι καινούργια, γιατί παρατηρούνται και στις υπόλοιπες δημόσιες επενδύσεις, όπως, για παράδειγμα, στο ΕΣΠΑ, κάτι που επιβεβαιώνει τη διαχρονικότητα και τη δομικότητα των προβλημάτων. Η μεγάλη διαφορά είναι ότι όλα τα υπόλοιπα προγράμματα μπορούν να παραταθούν, ενώ στην περίπτωση του Ταμείου Ανάκαμψης, των 36 δισ. ευρώ, σε λίγους μήνες θα έρθει ο αιφνίδιος θάνατος…
Τα συμπεράσματα
«Ο έλεγχος εντοπίζεται στον κίνδυνο των καθυστερήσεων κατά την υλοποίηση των έργων, η επέλευση του οποίου μπορεί να επιφέρει είτε συσσώρευση υλοποιούμενων έργων στο τέλος της περιόδου εφαρμογής του ΤΑΑ, με κίνδυνο μη αποδοτικής χρήσης των αντίστοιχων κονδυλίων και εμφάνισης παρατυπιών, είτε απώλεια ενωσιακής χρηματοδότησης» επισημαίνει το Ελεγκτικό Συνέδριο στο αναλυτικό κείμενο του πορίσματος. Στις διαδικασίες παρακολούθησης της υλοποίησης των έργων του Ταμείου Ανάκαμψης διαπιστώθηκαν ελλείψεις στο θεσμικό πλαίσιο «που πλήττουν την αποτελεσματικότητά του στην πρόληψη και τον έγκαιρο εντοπισμό τυχόν καθυστερήσεων, αφού, πέραν των συμφωνηθέντων με την Ε.Ε. οροσήμων, δεν προβλέπεται η υποχρεωτική σύνταξη και καταχώριση επιμέρους αναλυτικού χρονοδιαγράμματος υλοποίησης». Δεν έχει αποτυπωθεί με σαφήνεια ο ορισμός της έννοιας «καθυστερήσεων» στην υλοποίηση των έργων. Και το γεγονός πως οι δόσεις έρχονται με βάση ορόσημα εγκυμονεί κινδύνους απώλειας πόρων, καθώς τα ορόσημα είτε είναι ελάχιστα είτε απέχουν υπέρμετρα μεταξύ τους χρονικά ή η καταληκτική ημερομηνία εκπλήρωσής τους έχει συμφωνηθεί λίγους μήνες πριν από το τέλος του προγράμματος, με συνέπεια η τυχόν μη επίτευξή τους να μην αφήνει περιθώρια διορθωτικών κινήσεων από τους εμπλεκόμενους φορείς.
Επίσης, δεν έχουν υιοθετηθεί εξειδικευμένες διαδικασίες ανάλυσης κινδύνων (risk assessment) καθυστέρησης, ούτε έχουν προσδιοριστεί ενέργειες αντιμετώπισης των καθυστερήσεων αυτών.
Τα παραδείγματα
Ως παράδειγμα στο πόρισμα ανάγεται ο έλεγχος σε μέγα έργο της ΔΥΠΑ για περίπου 1.060 προγράμματα κατάρτισης εργαζομένων και πάνω από 2.000 προγράμματα ανέργων. «Είναι ιδιαίτερα απαιτητικό εν όψει του ότι πρέπει να συντονιστεί η παροχή μεγάλου αριθμού προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης σε 500.000 συμμετέχοντες έως τα τέλη του 2025». Υπάρχουν μόνο δύο ορόσημα: η 31η/12/2022, ημερομηνία ολοκλήρωσης της κατάρτισης για 150.000 συμμετέχοντες (ορόσημο 139), και η 31η/12/2025, ημερομηνία ολοκλήρωσης της κατάρτισης για συνολικά 500.000 συμμετέχοντες, χωρίς να προβλέπεται οποιαδήποτε ενδιάμεση ημερομηνία, όπως, π.χ., εκτιμώμενες ημερομηνίες προσκλήσεων για τα επόμενα προγράμματα κατάρτισης.
Αντίστοιχα στο έργο «Ανακαινίσεις και Εκσυγχρονισμός Νοσοκομείων σε ολόκληρη την Ελλάδα» μοναδικό ορόσημο είναι η ολοκλήρωση των έργων ανακαίνισης σε 80 νοσοκομεία μέχρι και τις 31/12/2025. «Κατά τον έλεγχο διαπιστώθηκε ότι σε αρκετά υποέργα οι ημερομηνίες δημοσίευσης της διακήρυξης, διενέργειας του διαγωνισμού και υπογραφής της σύμβασης ήταν διαφορετικές σε σχέση με τις ημερομηνίες που είχαν καταγραφεί στα αντίστοιχα πεδία των εγκεκριμένων Τεχνικών Δελτίων, με αποτέλεσμα να πλήττεται η αξιοπιστία της παρεχόμενης πληροφορίας και να μην αποτυπώνεται με ακρίβεια η πορεία υλοποίησης των έργων σε σχέση με τον αρχικό προγραμματισμό» αναφέρεται…
Μεγάλες καθυστερήσεις στα έργα
Ενα άλλο μεγάλο μέτωπο είναι οι καθυστερήσεις στη διαδικασία ωρίμανσης και έναρξης της υλοποίησης σε σχέση με τα προβλεπόμενα στις αρχικές αποφάσεις ένταξης των έργων. Ως διορθωτικό μέτρο, οι εμπλεκόμενοι φορείς επέλεξαν τη λύση της τροποποίησης των οικείων αποφάσεων ένταξης (σε αρκετές περιπτώσεις περισσότερες από μία φορές) ή -στην περίπτωση του ελεγχόμενου υπόεργου του Κτηματολογίου- της αναθεώρησης της ημερομηνίας επίτευξης οροσήμου, χωρίς όμως να καταγράψουν στις αποφάσεις αυτές (ή σε άλλα εντός του ΟΠΣ ΤΑ έγγραφα) τις αιτίες των καθυστερήσεων.
Σε όλα τα ελεγχόμενα έργα διαπιστώθηκε καθυστέρηση. Για το «ανακαινίσεις νοσοκομείων», ενώ η αρχική απόφαση ένταξης εκδόθηκε στις 13/1/2022, ο αριθμός των προς ένταξη νοσοκομείων οριστικοποιήθηκε 15 μήνες αργότερα, ήτοι στις 18/5/2023, με τη δεύτερη τροποποίηση της απόφασης ένταξης. Στο έργο νοσοκομεία προκύπτει μια καθυστέρηση περίπου πέντε μηνών στις ημερομηνίες δημοσίευσης των διακηρύξεων, κάτι που καθιστά φιλόδοξη την ολοκλήρωση των έργων έως τις 31/12/2025, ενώ «δεν περιλαμβάνονται έγγραφα από τα οποία να προκύπτει η λήψη συγκεκριμένων διορθωτικών μέτρων για την αντιμετώπιση των καθυστερήσεων». Για τα «Πανεπιστήμια Αριστείας» καταγράφεται καθυστέρηση κατά 16 μήνες και αλλαγή σχεδιασμού.
Στα προγράμματα επανακατάρτισης το ορόσημο στις 31/12/2022 για 150.000 εργαζομένους επιτεύχθηκε τον Ιούλιο του 2023 έπειτα από αιτήματα παράτασης, στα οποία αναφερόταν πως «η χρονική μετατόπιση του έργου ήταν απαραίτητη, διότι διαπιστώνεται δυσκολία εξεύρεσης εκπαιδευτών και δη πιστοποιημένων, στις ειδικότητες των “πράσινων” και “ψηφιακών” για την ταυτόχρονη εκπαίδευση τόσων χιλιάδων ωφελουμένων ανά την επικράτεια…». Σημειώνεται ότι η χώρα μας ήταν μεταξύ των λίγων χωρών που ζήτησαν και έκαναν χρήση τρίμηνης παράτασης προσκόμισης του τεκμηριωτικού υλικού της επίτευξης του οροσήμου. Και τώρα πρέπει να πετύχουμε ως χώρα τον στόχο για 500.000 εργαζομένους…
ΟΙ 4 ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ
Ζητά νομοθετική θωράκιση και διαφάνεια
Οι συστάσεις απευθύνονται από το Ελεγκτικό Συνέδριο στην Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού Ταμείου Ανάκαμψης και είναι οι εξής:
1. Με τροποποίηση του πλαισίου να οριστεί για όσα έργα δεν έχουν ακόμη ενταχθεί καθώς και για το ανεκτέλεστο τμήμα όσων έχουν ήδη ενταχθεί να καταστεί υποχρεωτική η κατάρτιση από τους φορείς υλοποίησης (σε συνεργασία με τα υπουργεία ευθύνης) αναλυτικών επιμέρους χρονοδιαγραμμάτων ανά έργο. Να προσδιοριστεί η έννοια των «καθυστερήσεων», να αναπτύξει σύστημα ανάλυσης κινδύνων (risk assessment) αναφορικά με την ολοκλήρωση των έργων, στο οποίο να συνδέεται το ζήτημα της καθυστέρησης με τις ημερομηνίες που θα περιλαμβάνονται στα επιμέρους χρονοδιαγράμματα των έργων.
2. Να μεριμνήσει για την έγκαιρη και έγκυρη συμπλήρωση από τους φορείς υλοποίησης, υπό την ευθύνη και των υπουργείων ευθύνης, των προβλεπόμενων δελτίων, διασφαλίζοντας ότι υποβάλλονται εντός των τασσόμενων προθεσμιών και ότι συμπληρώνονται όλα τα πεδία, π.χ., «προβλημάτων/επιπλοκών» και «διορθωτικών μέτρων σε περίπτωση καθυστερήσεων».
3. Αν υπάρχει αδυναμία συμπλήρωσης των δελτίων παρακολούθησης σε περίπτωση μη υποβολής δήλωσης δαπανών να προβεί σε επισκόπηση των δελτίων και τυχόν επικαιροποίηση του περιεχομένου της πληροφόρησης που παρέχουν, ώστε να γίνουν οι αναγκαίες προσαρμογές που να διασφαλίζουν ότι το περιεχόμενό τους ανταποκρίνεται στη φιλοσοφία του ΤΑΑ (παρακολούθηση επίτευξης οροσήμων και στόχων και όχι απλώς δαπανών).
4. Να προβεί σε ενέργειες αναβάθμισης του Πληροφοριακού Συστήματος (ΟΠΣ ΤΑ), προκειμένου, σε συνεργασία με το υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων και τη γενική γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων Δημόσιας Διοίκησης του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, να επεκτείνει τις διασυνδέσεις του Συστήματος ΟΠΣ ΤΑ με τα άλλα πληροφοριακά συστήματα, ώστε να επαληθεύεται με άμεσο, αξιόπιστο και ασφαλή τρόπο η εγκυρότητα των δεδομένων που προέρχονται από αυτά. Επίσης, να υφίσταται εντός του ΟΠΣ ΤΑ σύστημα αυτοματοποιημένων ειδοποιήσεων για τις κρίσιμες ημερομηνίες σε κάθε στάδιο υλοποίησης των έργων, να υφίσταται σύστημα υποχρεωτικής συμπλήρωσης πεδίων στα έντυπα προς υποβολή στο ΟΠΣ ΤΑ (και ιδίως στα πεδία «προβλήματα/επιπλοκές»), χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα υποβολής του δελτίου με κενό στο σχετικό πεδίο ή με απλή μετακύλιση εκτιμώμενων ημερομηνιών. Επίσης, να υπάρχει η αυτοματοποιημένη δυνατότητα εξαγωγής συγκεντρωτικών αναφορών υλοποίησης του ΕΣΑΑ και των επιμέρους δράσεων, έργων και υποέργων αυτού, βάσει των στοιχείων του ΟΠΣ ΤΑ, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος ανακρίβειας ή μη πληρότητας των δεδομένων που συνδέεται με αναφορές που δημιουργούνται με χειροκίνητες διαδικασίες και να καταγράψει και να τυποποιήσει περαιτέρω τις διαδικασίες επικοινωνίας μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων (υπουργεία ευθύνης, φορείς υλοποίησης, ΕΥΣΤΑ), ώστε να περιοριστεί η χρήση πρακτικών άτυπης επικοινωνίας για την παρακολούθηση των έργων.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ (ΦΥΛΛΟ 10/1/2025)