Μετασχηματισμός των γεωπολιτικών και οικονομικών δεδομένων, με την Ευρώπη να είναι με την πλάτη στον τοίχο λόγω Τραμπ
Η Ελλάδα παραμένει στη γωνία του κάδρου των συζητήσεων που λαμβάνουν χώρα, με τελευταίο επίσημο βήμα τη χθεσινή Σύνοδο Κορυφής, και μετασχηματίζουν τα γεωπολιτικά και οικονομικά δεδομένα στην Ευρώπη. Αλλά όσα κυοφορούνται την επηρεάζουν άμεσα σε πολλά πεδία: από τα δημοσιονομικά περιθώρια που θα έχει για αύξηση δαπανών και για μείωση φόρων, έως το πώς θα καλύπτει τις αμυντικές της δαπάνες, πώς θα γίνονται οι στρατιωτικές προμήθειες και τι κοινοτικό χρήμα θα έχει διαθέσιμο για το μέλλον.
Οι κινήσεις γίνονται στον απόηχο των τριγμών που προκαλούν οι κινήσεις και οι προθέσεις Τραμπ, με αιχμή του δόρατος τα αμυντικά κονδύλια. Τα μηνύματα που επιχειρείται να περάσουν μέσα από τα συμπεράσματα της χθεσινής Συνόδου Κορυφής συνιστούν μια πρώτη πολιτική εντολή προς τις κυβερνήσεις και προς την Κομισιόν για να προχωρήσει στα επόμενα βήματα.
Οι διαθέσεις της Ε.Ε. δεν έχουν αποκαλυφθεί πλήρως. Σαφής επιχειρείται να γίνει μόνο η πρόθεση για κοινή δράση. Και τούτο καθώς δεν είναι πλήρως σαφές το τι θα γίνει στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού. Αν δηλαδή η Ευρώπη θα πρέπει να αντισταθμίσει μια πλήρη απόσυρση των ΗΠΑ από την Ουκρανία αλλά και από το ΝΑΤΟ και κυρίως ποιες άλλες πληγές θα πρέπει να επουλώσει.
Στο καθαρά οικονομικό πεδίο, το επίκεντρο είναι στον μεγάλο άγνωστο «Χ» των δασμών, που τελικά θα επιβληθούν από τις ΗΠΑ, με επόμενο γνωστό βήμα στις 12/3 το 25% στις εισαγωγές χάλυβα και αλουμινίου και στις 2/4 της αμοιβαιοποίησης των περιορισμών. Υπάρχει από πριν και το δεδομένο χάσμα ανταγωνιστικότητας με τις Ηνωμένες Πολιτείες και με την Κίνα, που επίσης πρέπει να «επουλωθεί». Ουσιαστικά η Ευρώπη βρίσκεται με την πλάτη στον τοίχο και πρέπει εκ των υστέρων να κινηθεί για να προφυλαχθεί, αλλά και για να αποδείξει και την ενότητά της και την ισχύ της.
Η Γερμανία αλλάζει;
Πέρα από την ασάφεια των κινήσεων από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, υπάρχει και μια πολύ μεγάλη μεταστροφή στο κέντρο της Ευρώπης, στη Γερμανία. Η έλευση Μερτς ξεδιπλώνει κάθε μέρα την αλλαγή στάσης της Γερμανίας. Πρώτο βήμα είναι η άρση του «ταμπού» του χρέους για την ανακοίνωση πακέτου 1 τρισ. ευρώ, πολύ μεγαλύτερου από τις προσδοκίες για την τόνωση της οικονομίας της χώρας, αλλά και με πληροφορίες για αίτημα αλλαγής των δημοσιονομικών κανόνων (!) που εγκρίθηκαν το 2024. Πρόκειται για μια «στροφή» που, αν αποδειχθεί και στην πράξη, ειδικά η Ελλάδα κατανοεί πόσο δομική είναι.
Συνδέεται με τα προβλήματα που έχουν οι νέοι κανόνες υπό τις νέες συνθήκες και ήδη φαίνονται στο σκέλος των αμυντικών δαπανών, αλλά αγγίζουν όλο το πλέγμα των σχεδιασμών που πρέπει να γίνουν.
Η Ελλάδα
Η Ελλάδα το πρώτο που επιχειρεί είναι να μην εξαιρεθεί, λόγω υψηλού χρέους και υψηλών αμυντικών δαπανών ίσων με 7 δισ. ευρώ ή 3% του ΑΕΠ ετησίως, από τους ωφελημένους στο πακέτο προτάσεων που ανακοίνωσε η Φον ντερ Λάιεν για τη στήριξη της αμυντικής θωράκισης της Ευρώπης.
Το πρώτο σημείο-κλειδί είναι η «εθνική ρήτρα διαφυγής», που προτείνεται να ενεργοποιηθεί για αμυντικές δαπάνες. Οι νέοι δημοσιονομικοί κανόνες, εν αντιθέσει με τους παλιούς, που επίσης είχαν ρήτρα διαφυγής και ενεργοποιήθηκε τον καιρό της πανδημίας, προβλέπουν ότι εξαιρείται μόνο η όποια περαιτέρω αύξηση δαπανών και όχι όλη η δαπάνη. Και αυτό γιατί πλέον ο κανόνας της Ε.Ε. δεν είναι το πλεόνασμα ή το έλλειμμα, αλλά το ανώτατο όριο ετήσιας αύξησης των καθαρών πρωτογενών δαπανών. Αυτό είναι και το πρόβλημα στην περίπτωση της Ελλάδος αλλά και άλλων κρατών, όπως η Γερμανία, που έχουν ήδη υψηλές αμυντικές δαπάνες, πάνω από το 2% του ΑΕΠ που ορίζει το ΝΑΤΟ, το όποιο περαιτέρω κέρδος από τη ρήτρα είναι πάρα πολύ μικρό.
Για την ακρίβεια στην Ελλάδα η ρήτρα μπορεί να «απελευθερώσει» δαπάνες 840 εκατ. ευρώ φέτος ή 500 εκατ. ευρώ το 2026, όση έχει προγραμματιστεί να είναι η ετήσια άνοδος αμυντικών δαπανών. Ακόμα και αυτή η αύξηση είναι σε κίνδυνο, όπως υπονόησε και χθες ο πρωθυπουργός, εάν επικρατήσουν κράτη, όπως η Ιταλία, που ζητούν αυτό το μέτρο να εφαρμοστεί μόνο σε χώρες που έχουν χαμηλές δαπάνες.
Στο τέλος της διαδρομής αυτή η εξαίρεση συνδέεται μόνο με τη δυνατότητα να γίνονται δαπάνες και όχι με το χρέος, στο οποίο αυτές οι δαπάνες θα έρθουν να προστεθούν. Σε αυτό το σημείο αρχίζει η συζήτηση για νέα αλλαγή των δημοσιονομικών κανόνων.
Στο μικροσκόπιο της Κομισιόν το σχέδιο Ντράγκι
Το ζήτημα είναι ότι η Κομισιόν παράλληλα με την αντίδραση για την άμυνα της Ε.Ε. επεξεργάζεται και πολλά άλλα σχέδια που συνδέονται με την πυξίδα ανταγωνιστικότητας.
Δηλαδή, με το πώς θα εφαρμοστεί το σχέδιο Ντράγκι. Αν δεν υπάρξει απόφαση για νέα κοινή έκδοση χρέους, αυτό που θα συμβαίνει είναι ένα συνεχές sudoku ανάμεσα στα υφιστάμενα κονδύλια. Ηδη η πρόεδρος Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ανακοίνωσε ένα ειδικό ταμείο άμυνας 150 δισ. ευρώ, ενώ υπάρχει και η παράλληλη ανακοίνωση για το νέο Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανταγωνιστικότητας, αλλά και η πρόταση για αλλαγή χρήσης των κονδυλίων της Ε.Ε. για να χρηματοδοτηθούν οι παραπάνω ανάγκες.
Το επόμενο διάστημα, λοιπόν, ανάλογα και με τις προθέσεις των «μεγάλων» κρατών της Ευρώπης (και ειδικά της Γερμανίας) θα φανεί πώς θα ανασχεδιαστεί ο ευρωπαϊκός προϋπολογισμός και τι θα σημαίνει αυτό για κράτη όπως η Ελλάδα, που ουσιαστικά βασίζουν όλη την ανάπτυξή τους στα κοινοτικά κονδύλια (τύπου ΕΣΠΑ ή Ταμείου Ανάκαμψης) και λόγω υψηλού χρέους έχουν σχεδόν μηδενική δυνατότητα για επιπλέον δαπάνες…
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ (ΦΥΛΛΟ 7/3/2025)
