Στην Ελλάδα, για όγδοη συνεχόμενη χρονιά, ο αριθμός των γεννήσεων είναι μικρότερος από τον αριθμό των θανάτων. Μόνο μεταξύ 2011 και 2015 ο πληθυσμός της χώρας μας μειώθηκε από 11,2 σε 10,8 εκατομμύρια και η εκτίμηση για το 2050, είναι πως θα πέσει στα 8,3 εκατομμύρια. Ταυτόχρονα, από 2,4 στο παρελθόν, σήμερα γεννιούνται 1,35 παιδιά ανά γυναίκα. Και όλα αυτά, παρ’ ότι η παλιότερη άποψη σύμφωνα με την οποία όσο μεγαλύτερος είναι ο πληθυσμός τόσο πιο δύσκολο είναι να τον ταΐσεις αποδείχθηκε λάθος καθώς σήμερα οι άνθρωποι είναι περισσότεροι από ποτέ και ζουν καλύτερα από ποτέ.
Η βόμβα της γήρανσης του πληθυσμού και της υπογεννητικότητας έχει ήδη πυροδοτηθεί, και οι ειδικοί, όπως καταγράφηκε και κατά το συνέδριο του Economist σε συνεργασία με τη HOPEgenesis για τη δημογραφική κρίση στην Ελλάδα που τελέστηκε υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλοπούλου παρουσίασαν στοιχεία – φωτιά, και ξεκαθάρισαν ότι απαιτούνται άμεσες λύσεις, οι οποίες μάλιστα σε ορισμένα θέματα όπως το μεταναστευτικό, είναι και “δύσκολες” πολιτικά.
Ο Σύμβουλος Έκδοσης του Economist Τζον Άντριους, θέτοντας το πλαίσιο της συζήτησης, υπογράμμισε ότι η μείωση των γεννήσεων σε ολόκληρη την Ευρώπη οδηγεί στην ανάγκη για περισσότερες συντάξεις άρα και περισσότερους φόρους. Επίσης, όλες οι ευρωπαϊκές κοινωνίες χρειάζονται περισσότερους μετανάστες, ένα θέμα που το χαρακτήρισε ιδιαίτερα δύσκολο πολιτικά. Αναφερόμενος δε, στην Ελλάδα, προσέθεσε και το πρόβλημα του brain drain.
Στοιχεία – φωτιά για την δημογραφική γήρανση που απειλεί τις εργασιακές σχέσεις, το ασφαλιστικό αλλά και την οικονομία γενικότερα έδωσε από το βήμα του συνεδρίου ο υπουργός Εργασίας Γιάννης Βρούτσης, επισημαίνοντας ότι από το 2011 ο πληθυσμός της Ελλάδας μειώνεται. Και γερνάει, καθώς σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του ΟΟΣΑ, ο λόγος της ηλικιακής ομάδας άνω των 65 ετών προς την ηλικιακή ομάδα 20-64 ετών έχει αυξηθεί τα τελευταία 40 χρόνια από το 20% στο 31%. Και το 2060 θα έχει σχεδόν διπλασιαστεί στο 58%. Η Ελλάδα, μάλιστα, είναι μία από τις χώρες με δημογραφικό προφίλ με δυσμενή πρόγνωση, καθώς μέχρι το 2060 ο προβλεπόμενος πληθυσμός σε ηλικία 20-64 ετών θα έχει συρρικνωθεί στην Ελλάδα κατά 35%.
«Οι Έλληνες θα πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι είμαστε πολύ λίγοι», ανέφερε ο υπουργός Εσωτερικών Παναγιώτης Θεοδωρικάκος, μιλώντας για την ανάγκη εθνικής στρατηγικής με προαπαιτούμενο τη συναίνεση, ενώ ο διευθυντής σύνταξης της DiaNEOsis Θοδωρής Γεωργακόπουλος αναφέρθηκε στα απαραίτητα μεν, όχι όμως και αρκετά μέτρα στήριξης της οικογένειας. Σύμφωνα με τον κ. Γεωργακόπουλο, ανεπτυγμένες χώρες που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα «εδώ και πολλά χρόνια» ακολουθούν ενεργητικές πολιτικές προσέλκυσης ανθρώπων από άλλες χώρες του κόσμου.
Αλλά και ο καθηγητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και πρόεδρος του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων Χαράλαμπος Παπασωτηρίου, αναφέρθηκε στη συνειδητή και στοχευμένη πολιτική ενσωμάτωσης μεταναστών, ως μέρος της απάντησης στο δημογραφικό πρόβλημα της Ελλάδας και πρότεινε την ανάπτυξη αγγλόφωνων πανεπιστημίων που θα προσελκύσουν μετανάστες υψηλού εκπαιδευτικού επιπέδου στη χώρα, σημειώνοντας ότι μια αντίστοιχη στρατηγική έχει υιοθετήσει και η Κύπρος.
Ως τη νούμερο ένα πρόκληση που αντιμετωπίζουμε ως έθνος χαρακτήρισε το δημογραφικό ο υφυπουργός Εργασίας Νότης Μηταράκης επισημαίνοντας ότι πρόκειται για μια πρόκληση που επηρεάζει το κράτος πρόνοιας, τις δαπάνες υγείας και τις πολιτικές κοινωνικής αλληλεγγύης.
Όπως επηρεάζει σύμφωνα με τον υφυπουργό και τα διανεμητικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης. Είναι χαρακτηριστικά τα στοιχεία που παρουσίασε ο κ. Μηταράκης, με αφορμή και την πρόσφατη συζήτηση που πραγματοποιήθηκε στη συνεδρίαση του ΟΟΣΑ, στο Παρίσι. To 2005 ένας άντρας 65 ετών θα ζούσε ακόμα 17 χρόνια και μια γυναίκα 20. Σήμερα ένας αντίστοιχος 65αρης θα ζήσει ακόμα 18,5 χρόνια και μια γυναίκα 22, ενώ το 2070 θα έχουμε φτάσει τα 24 χρόνια για τους άντρες και τα 27 για τις γυναίκες. Αντίστοιχα, το 2007 είχαμε 112.000 γεννήσεις και το 2018 μόλις 86.500. Σε ένα σύστημα διανεμητικό όπως έχουμε στην Ελλάδα, χρειάζονται περίπου 4 εργαζόμενοι για κάθε 1 συνταξιούχο, ώστε να είναι βιώσιμο.
Σήμερα έχουμε περίπου 1,64 εργαζόμενους ανά συνταξιούχο και το 2070 θα έχουμε 1,25. Εξαιτίας του δημογραφικού, με το σημερινό συνταξιοδοτικό, ο συντελεστής αναπλήρωσης εισοδήματος από 70% το 2019 θα πέσει στο 56% το 2070 σύμφωνα με τις ισχύουσες μελέτες.
Άρα, από δημογραφικής πλευράς, το σύστημα πιέζεται, ανέφερε ο κ. Μηταράκης για να επαναφέρει την πρόταση για κεφαλαιοποίηση της επικουρικής ασφάλισης, για όσους νέους ενταχθούν στην αγορά εργασίας από το 2021 και εφεξής.
Τις αλλαγές στις ατομικές αξίες, και όχι μόνο τους οικονομικούς παράγοντες, που καθορίζουν τις εκάστοτε συνθήκες γονιμότητας έθεσε στην συζήτηση ο Πρόεδρος ΔΣ του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών Νίκος Δεμερτζής, αναφερόμενος στις μεταϋλιστικές αξίες, όπως δημιουργικότητα, ελευθερία και ισότητα, οι οποίες επέφεραν αλλαγές στον κύκλο ζωής των ατόμων και στο περιεχόμενο της ίδιας της έννοιας της οικογένειας. «Έχουμε μετατόπιση της προτεραιότητας από το παιδί – βασιλιάς στο ζευγάρι – βασιλιάς», ανέφερε χαρακτηριστικά.
Ο κ. Δεμερτζής προσέγγισε το δημογραφικό ως πολυπαραγοντικό ζήτημα, το οποίο «πρέπει να αντιμετωπιστεί με ψυχραιμία -και όχι υπό το κράτος ηθικού πανικού- με δέσμευση, επαγγελματισμό και ένα πρόγραμμα που θα ξεπερνά τον εκάστοτε εκλογικό κύκλο». Ο πρόεδρος του ΕΚΚΕ μάλιστα, επεσήμανε ότι στο δημογραφικό ζήτημα θα κριθεί και ο ανοιχτός χαρακτήρας της πολιτείας μας, καθώς θα τεθεί το θέμα της ένταξης στην κοινωνία των προσφύγων και μεταναστών.
Στον αντίποδα, ο τέως υπουργός Εθνικής Άμυνας Ευάγγελος Αποστολάκης διαπίστωνε από το βήμα του συνεδρίου ότι «η δημογραφική κρίση, σε συνδυασμό με την αλλαγή της σύστασης του πληθυσμού λόγω των αλλοδαπών που υποδέχεται η Ελλάδα, επηρεάζει αρνητικά την πλειοψηφία των επιμέρους συντελεστών ισχύος της χώρας». Σύμφωνα με τον κ. Αποστολάκη, η δημογραφική κρίση αποτελεί μείζονα πρόκληση ασφάλειας της Ελλάδας με διττό τρόπο: «Στην υπογεννητικότητα και τη μείωση του πληθυσμού των Ελλήνων προστίθεται η υπεργεννητικότητα χωρών της Ασίας και Αφρικής, που σε συνδυασμό με οικονομικοπολιτικά προβλήματα των εν λόγω χωρών έχουμε τη μεταναστευτική-προσφυγική πραγματικότητα την οποία βιώνουμε τα τελευταία χρόνια».
Ο ίδιος αναφέρθηκε και σε «μια άλλη παράμετρο του δημογραφικού, που σχετίζεται με την ασφάλεια και είναι η κατανομή του προβλήματος στις κοινωνικές ομάδες της χώρας – ενώ η υπογεννητικότητα των Χριστιανών Ελλήνων είναι χαμηλή, δεν ισχύει το ίδιο για τους Έλληνες Μουσουλμάνους του Έβρου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται».
Η Ελλάδα γηράσκει, έχει το μεγαλύτερο χρέος στον κόσμο ως ποσοστό του ΑΕΠ και πορεύεται με αναιμική οικονομική ανάπτυξη. Συμπέρασμα; «Να σοβαρευτούμε και να βρούμε τρόπους σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα». Την εκτίμηση αυτή διατύπωσε από το βήμα του συνεδρίου ο καθηγητής Πανεπιστημίου Πειραιώς και πρόεδρος του Ινστιτούτου για τα Οικονομικά της Γήρανσης Μιλτιάδης Νεκτάριος, μιλώντας για «παντελή έλλειψη συνεργασίας» δημόσιου και ιδιωτικού τομέα στην Ελλάδα, ιδίως στον τομέα της ασφάλισης και της υγείας: «Το 40% των συνολικών δαπανών υγείας πληρώνεται από την τσέπη των πολιτών, όταν το ποσοστό της μέσης επιβάρυνσης στον υπόλοιπο κόσμο είναι στο 10%».
Ο κ. Νεκτάριος τόνισε ότι η κοινωνική πολιτική απαιτεί πλεονάσματα, για τα οποία χρειάζεται ρυθμός ανάπτυξης άνω του 3% του ΑΕΠ από σήμερα μέχρι το 2030. Ωστόσο, «στην Ελλάδα αδυνατούμε να κάνουμε την παραμικρή αλλαγή, από τη συλλογή των σκουπιδιών μέχρι τον εκσυγχρονισμό των πανεπιστημίων». Τόνισε δε ότι η κοινωνική πολιτική που εφάρμοσε η Ελλάδα τις προηγούμενες δεκαετίες βασίστηκε στον υπερβολικό δανεισμό: «το ελληνικό κράτος δανείστηκε 250 δισ. από το 2000 έως το 2018 για να ενισχύσει τις συντάξεις». Σύμφωνα με τον κ. Νεκτάριο, μόνο με βαθιές εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις, στα πρότυπα των βέλτιστων διεθνών πρακτικών, θα είναι σε θέση η Ελλάδα να αποκτήσει την οικονομία και κατ’ επέκταση την κοινωνική προστασία που επιθυμεί.
Στο ρόλο που καλούνται να διαδραματίσουν οι ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες αναφέρθηκε ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του ομίλου της Eurolife ERB Ασφαλιστικής Αλέξανδρος Σαρρηγεωργίου, εκφράζοντας την πεποίθηση ότι μπορούν και πρέπει να παίξουν ρόλο και στον δεύτερο (επικουρικό) και στον τρίτο (ιδιωτικό) πυλώνα της κοινωνικής ασφάλισης.
«Οι ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες στην Ελλάδα είναι έτοιμες να αναλάβουν τον ρόλο που έχουν και άλλες ιδιωτικές εταιρείες στην Ευρώπη και τον κόσμο» δήλωσε χαρακτηριστικά. Περιγράφοντας τις αρνητικές εξελίξεις στο ελληνικό ασφαλιστικό σύστημα, υπό την επισήμανση ότι επηρεάζεται ευθέως και δυσμενώς από την ανατροπή στο δημογραφικό, ο κ. Σαρρηγεωργίου επεσήμανε ότι τα ποσοστά αναπλήρωσης των συντάξεων, από το 100% βρίσκονται σήμερα στο 70%. Μίλησε επίσης για ασφαλιστικά ταμεία με ιδιαίτερα υψηλό κόστος διαχείρισης και χωρίς ιδιαίτερα αποδοτική πολιτική επενδύσεων. Στάθηκε δε στο περιβάλλον των χαμηλών επιτοκίων, το οποίο επιδεινώνει τη θέση των ταμείων.
Τέλος, στον προγραμματισμό της κυβέρνησης για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος αναφέρθηκε η υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων αρμόδια για θέματα Πρόνοιας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Δόμνα Μιχαηλίδου κατά το κλείσιμο του συνεδρίου. Μίλησε για μέτρα οικονομικού χαρακτήρα (επίδομα 2.000 ευρώ για κάθε γέννα, μείωση του συντελεστή ΦΠΑ στα βρεφικά είδη, εισαγωγή έξτρα αφορολόγητου για κάθε παιδί 1.000 ευρώ, δεν θεωρείται πλέον τεκμήριο το αυτοκίνητο μεγάλου κυβισμού για τις πολύτεκενες οικογένειες κ.λπ.) αλλά και μέτρα ευρύτερου χαρακτήρα, όπως η πρόσβαση όλων των παιδιών σε βρεφονηπιακούς σταθμούς, μέτρο το οποίο χαρακτήρισε «αναπτυξιακό εργαλείο», καθώς, όπως ανέφερε, έρευνες έχουν δείξει ότι όσο πιο νωρίς εντάσσονται τα παιδιά σε παιδικούς σταθμούς τόσο περισσότερα είναι τα οφέλη για το «χτίσιμο» του ανθρώπινου κεφαλαίου μιας χώρας. Επίσης, έδωσε έμφαση στην πολιτική για την παραμονή της γυναίκας στην αγορά εργασίας, καθώς αυτό, μεταξύ άλλων, θα μειώσει την ανεργία των γυναικών και θα προσφέρει υψηλότερο εισόδημα στις οικογένειες. Η δημογραφική κρίση μπορεί να αντιστραφεί, εκτίμησε η κ. Μιχαηλίδου.