Η Βιομηχανία 4.0 μπορεί να αποτελέσει τον καταλύτη για την ενίσχυση της παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας οικονομίας και επιχειρήσεων αξιοποιώντας τις δυνατότητες της σύγχρονης ψηφιακής τεχνολογίας και το ανθρώπινο κεφάλαιο της χώρας. Στην Ευρώπη, ο ψηφιακός και τεχνολογικός μετασχηματισμός αποτελεί πλέον αναπτυξιακή προτεραιότητα.
Ήδη 19 χώρες έχουν υιοθετήσει εθνικά προγράμματα ώστε η βιομηχανία τους να παραμείνει διεθνώς ανταγωνιστική, να συνεχίσει να δημιουργεί σταθερές και καλά αμειβόμενες δουλειές και να διευρύνει το κοινωνικό της αποτύπωμα με περισσότερα έσοδα για τα δημόσια ταμεία. Η Ελλάδα περιλαμβάνεται στην μειοψηφία των χωρών που δεν έχουν εκπονήσει αντίστοιχο σχέδιο.
Ο ΣΕΒ διευρύνει και επιταχύνει το δημόσιο διάλογο για τη «Βιομηχανία 4.0», αξιοποιώντας πρακτικές από χώρες με ανάλογα οικονομικά και επιχειρηματικά χαρακτηριστικά, κατάλληλα προσαρμοσμένες για την Ελλάδα. Η θέση είναι σαφής: Η 4η βιομηχανική επανάσταση είναι μια ευκαιρία που δεν πρέπει να χαθεί. Η στρατηγική που δημοσιοποιείται σήμερα εκεί αποσκοπεί. Η εθνική σύμπραξη για την υλοποίηση της, είναι αναγκαία συνθήκη ώστε η «Βιομηχανία 4.0», να γίνει πραγματικότητα και όχι ένα ακόμα σχέδιο στα συρτάρια των Υπουργείων.
Η Ελληνική βιομηχανία δεν αξιοποιεί ακόμα της ευκαιρίες της 4ης βιομηχανικής επανάστασης
Οι ιδιωτικές επενδύσεις σε ΤΠΕ παραμένουν προτεραιότητα (η Ελλάδα 12η στην ΕΕ-28) όμως αφορούν κυρίως ξεπερασμένα συστήματα. Οι επενδύσεις σε νέα συστήματα όπως cloud, τεχνητή νοημοσύνη, μεγάλα δεδομένα, internet of things, κλπ., παραμένουν περιορισμένες με την Ελλάδα στην 27η θέση. Σίγουρα υπάρχει έλλειψη πυξίδας ψηφιακού μετασχηματισμού. Ενώ το 90% των επιχειρήσεων αντιλαμβάνεται την χρησιμότητα των εξελιγμένων ΤΠΕ, μόλις το 48% διαθέτει στρατηγική αναβάθμισης τους, ενώ μόλις το 7,5% στοχεύει σε τεχνολογίες της 4ης βιομηχανικής επανάστασης. Επίσης, οι ψηφιακές δεξιότητες είναι πολύ χαμηλές (25η θέση), ενώ η έλλειψη κουλτούρας καινοτομίας αποτελεί σημαντικό εμπόδιο στην αφομοίωση νέων διαδικασιών και οργάνωσης που συνεπάγονται οι τεχνολογίες στη Βιομηχανία 4.0. Το ρυθμιστικό πλαίσιο (π.χ. θέματα κυβερνο-ασφάλειας, ψηφιακής ταυτοποίησης, κλπ.), δεν έχει ακόμα ακολουθήσει την εξέλιξη. Τέλος, η πολιτική για τη βιομηχανία στην περιφέρεια δεν έχει την απαιτούμενη έμφαση στην διασύνδεση της παραγωγής με ψηφιακές τεχνολογίες αφού το 55% του βιομηχανικού outsourcing γίνεται σε άλλη περιφέρεια, μακριά από την έδρα της επιχείρησης.
Ένα ολοκληρωμένο εθνικό πρόγραμμα «Βιομηχανία 4.0»
Όραμα μας είναι η δημιουργία μιας σύγχρονης, ανταγωνιστικής και εξωστρεφούς βιομηχανίας, συνδεδεμένης με τα παγκόσμια βιομηχανικά δίκτυα και τα οικοσυστήματα της νέας οικονομίας, μέσω ενός μετασχηματισμού, που αξιοποιεί τις τεχνολογίες, τα ψηφιακά εργαλεία και τις δεξιότητες της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης.
Κατ΄ αναλογία πρακτικών στην ΕΕ, το ελληνικό πρόγραμμα πρέπει να έχει 5 επιδιώξεις: (1) Ισχυρή εστίαση σε επενδύσεις σύγχρονων ψηφιακών τεχνολογιών και μηχανολογικού εξοπλισμού (2) Ενδυνάμωση καινοτομικής ικανότητας με προτεραιότητα στη σύνδεση της έρευνας με τις τεχνολογικές ανάγκες της βιομηχανίας (3) Συμπράξεις ανεξαρτήτως γεωγραφικής θέσης για την καθετοποίηση της παραγωγής και τη μεγέθυνση των ΜμΕ με το σύνολο της επικράτειας να εξελίσσεται σε ενιαίο βιομηχανικό χώρο (4) Σύγχρονες ψηφιακές δεξιότητες για την επιτάχυνση του μετασχηματισμού (5) Βελτίωση ρυθμιστικού περιβάλλοντος τόσο για πάγια θέματα της βιομηχανίας (πχ αδειοδότηση, κόστος ενέργειας) όσο και στα θέματα ψηφιακού μετασχηματισμού και κυβερνοασφάλειας.
Οι σύνθετες ανάγκες της βιομηχανίας, η μεγάλη διασπορά δράσεων και η ανάγκη διυπουργικού συντονισμού καθιστούν αναγκαία την εθνική σύμπραξη. Πρόκειται για ένα μοντέλο που έχει ακολουθηθεί και στις 19 χώρες της ΕΕ με αντίστοιχο πρόγραμμα. Η συνεργασία αυτή θα φέρει σε συνεννόηση πολιτεία, επιχειρήσεις και ερευνητικούς οργανισμούς για τον αποτελεσματικό σχεδιασμό και υλοποίηση του προγράμματος. Θα οδηγήσει σε μια εθνική δέσμευση που θα διευκολύνει την υλοποίηση ανεξαρτήτως εκλογικών κύκλων και κυβερνητικών αλλαγών. Επίσης παρέχει στη βιομηχανία την απαραίτητη προβλεψιμότητα προκειμένου να προχωρήσει σε σημαντικές επενδύσεις σε πλαίσιο με ασφάλεια δικαίου, συνέχεια των πολιτικών και συνέπεια.
Χρηματοδότηση προγραμμάτων για τη Βιομηχανία 4.0 στην ΕΕ
Η ευρωπαϊκή εμπειρία δείχνει ότι όσο χαμηλότερη είναι η ψηφιακή ωριμότητα, τόσο εντονότερη είναι η επενδυτική προσπάθεια για τη Βιομηχανία 4.0., ανεξαρτήτως μεγέθους χώρας ή τοπικής βιομηχανίας. Τα προγράμματα Βιομηχανία 4.0 στην ΕΕ δρομολογούν τους διαθέσιμους πόρους στο ψηφιακό και τεχνολογικό μετασχηματισμό παρά σε επενδύσεις με περιορισμένο όφελος για την οικονομία. Η ανάλυση επίσης δεν αναδεικνύει κάποιο εξαιρετικά εξειδικευμένο εργαλείο χρηματοδότησης. Οι δημόσιοι πόροι διατίθενται, ανεξαρτήτως μεγέθους επιχείρησης με τρεις κυρίως τρόπους: μέσω ανακυκλούμενης χρηματοδότησης (π.χ. επιδοτούμενα δάνεια, επιστρεπτέες προκαταβολές, φορολογικές ελαφρύνσεις, κλπ.) είτε εφόσον έχουν επιτευχθεί συμφωνημένοι δείκτες απόδοσης (π.χ. προστιθέμενη αξία, ROI, αύξηση εσόδων, κλπ.) είτε μόνο για μηχανολογικό εξοπλισμό και συστήματα που ενσωματώνουν σύγχρονες τεχνολογίες (πχ τεχνητή νοημοσύνη, internet of things, εκτυπώσεις 3D, ανάλυση μεγάλων δεδομένων, αισθητήρες στην παραγωγή, κλπ.). Και οι τρεις πρακτικές εστιάζουν κατά προτεραιότητα στο αποτέλεσμα παρά σε κλάδους ή εταιρικά μεγέθη.
Προϋπολογισμός και εργαλεία του ελληνικού προγράμματος
Κατ΄ αναλογία πρακτικών στην ΕΕ, ένα ελληνικό πρόγραμμα θα είχε ιδανικά διάρκεια 4 ετών και ενδεικτικό προϋπολογισμό €4 – €6 δισ. συνολικά με δημόσιους πόρους της τάξης των €2δισ., και τουλάχιστον ίση κινητοποίηση ιδιωτικών κεφαλαίων. Ανάλογοι είναι οι πόροι του προγράμματος της Πορτογαλίας.
Ειδικά για τις μεσαίες και μικρές επιχειρήσεις, μπορεί να αξιοποιηθεί άμεσα ένα σημαντικό μέρος από τους αναξιοποίητους πόρους του ΕΣΠΑ και του Αναπτυξιακού Νόμου δεδομένου ότι περίπου €4δισ. αναμένεται να διατεθούν προς ΜμΕ εντός της ερχόμενης τριετίας. Ενδεικτικά από το ΕΠΑΝΕΚ €1,5δισ., ΕΠΑΝΑΔ €1,2δισ., ΠΕΠ €600εκ και σε ένα τελευταίο κύκλο του Αναπτυξιακού Νόμου €700εκ περίπου. Η διάθεσή τους προτείνεται να ακολουθήσει τις ευρωπαϊκές πρακτικές δηλαδή να συντελείται είτε με εργαλεία ανακυκλούμενης χρηματοδότησης, είτε με επίτευξη συμφωνημένων δεικτών απόδοσης, είτε να αφορά μόνο στο μηχανολογικό εξοπλισμό και συστήματα που ενσωματώνουν σύγχρονες τεχνολογίες. Αν και οι λιμνάζοντες πόροι του ΕΣΠΑ δεν αφορούν όλοι στη Βιομηχανία 4.0, μια στοχευμένη αξιοποίηση του 40% αυτών θα καλύψει σημαντικό τμήμα των αναγκών ψηφιακού και τεχνολογικού μετασχηματισμού και θα ενισχύσει σημαντικά την προσαρμογή της Ελλάδας στη νέα εποχή. Παράλληλα, το ελληνικό πρόγραμμα θα στοχεύει και στην προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων.
Για τις μεγάλες επιχειρήσεις, σημαντικότερο αίτημα παραμένει η άρση των επενδυτικών αντικινήτρων και της γραφειοκρατίας (π.χ. καθυστερήσεις στην αδειοδότηση μεγάλων επενδύσεων, κόστος ενέργειας, μη μισθολογικό κόστος της εργασίας, αρτιότητα υποδομών και δικτύων κλπ.) και η έγκαιρη ρύθμιση ειδικών θεμάτων της ψηφιακής οικονομίας, όπως η προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας και η κυβερνο-ασφάλεια, κλπ. Συμπληρωματικά, φορολογικές ελαφρύνσεις (π.χ. υπερ-αποσβέσεις) συνδεδεμένες με το CapEx, μπορούν να επιταχύνουν περαιτέρω τον ψηφιακό και τεχνολογικό μετασχηματισμό παράλληλα με ένα θετικό αποτύπωμα στα δημοσιονομικά.
Οφέλη ενός ελληνικού προγράμματος
Η πλήρης εφαρμογή της πρότασης του ΣΕΒ εκτιμάται ότι θα αυξήσει 7,7% περισσότερο το ΑΕΠ (€16 δισ.) σύμφωνα με συντηρητικές παραδοχές, που συμβαδίζουν με αυτές στην πρόταση εθνικής στρατηγικής για την Ψηφιακή Ελλάδα του 2017 (εδώ). Η αύξηση αυτή είναι πρόσθετη της βιομηχανικής ανάκαμψης που έχει ήδη ξεκινήσει. Μέσω του προγράμματος εκτιμάται επίσης σημαντική αύξηση των επενδύσεων σε τεχνολογικό / μηχανολογικό εξοπλισμό στο 25% του συνόλου (από 13% σήμερα), κοντά στη μέση επίδοση της ΕΕ (31%). Έτσι, η δρομολόγηση πόρων (ειδικά στις περιφέρειες) στο ψηφιακό και τεχνολογικό μετασχηματισμό βοηθά στη δημιουργία ισχυρής και διεθνώς ανταγωνιστικής βιομηχανίας, ένα στόχο που η δημόσια χρηματοδότηση έχει παραμελήσει εδώ και χρόνια.