Τι υποστηρίζει το Εθνικό Ινστιτούτο Εργασίας και Ανθρώπινου Δυναμικού
Μία αύξηση στις μετατροπές συμβάσεων εργασίας από πλήρη σε εκ περιτροπής εργασία έχει ήδη αρχίσει να διαφαίνεται στην Ελλάδα σύμφωνα με την εικόνα που έχει το Εθνικό Ινστιτούτο Εργασίας και Ανθρώπινου Δυναμικού.
Ως μια πρώτη αντίδραση απέναντι στην κρίση, υποδηλώνεται μια σημαντική μείωση των ωρών εργασίας στον ιδιωτικό τομέα.
Γενίκευση της τάσης με τον Μηχανισμό Στήριξης «ΣΥΝ-ΕΡΓΑΣΙΑ»
Το Ινστιτούτο επισημαίνει μάλιστα ότι η τάση αυτή αναμένεται να γενικευτεί με την πρόσφατη νομοθέτηση του Μηχανισμού Στήριξης “ΣΥΝ-ΕΡΓΑΣΙΑ”, δηλαδή της δυνατότητας εφαρμογής εκ περιτροπής εργασίας σε ποσοστό 50% των εργαζομένων μιας επιχείρησης σε συνδυασμό με την κάλυψη μέρους του 60% του υπολειπόμενου καταβαλλόμενου μισθού και με χρηματοδότηση μέσω του ευρωπαϊκού προγράμματος SURE.
Άγνωστες οι επιπτώσεις της κρίσης που πυροδότησε ο κορωνοϊός
Η πανδημία του κορωνοϊού σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο οδήγησε σε μια εκτεταμένη και πρωτοφανή αναστολή της οικονομικής λειτουργίας (lockdown) σε πολλούς κλάδους της οικονομίας, και έχει ήδη σοβαρότατες επιπτώσεις στη λειτουργία της ίδιας της οικονομίας και των αγορών εργασίας, στις θέσεις εργασίας, στη μισθολογική και εργασιακή κατάσταση της μισθωτής εργασίας.
Καθώς η κρίση συνεχίζεται και ενώ γίνεται προσπάθεια μιας σταδιακής επανεκκίνησης της οικονομίας, μετά από ένα διάστημα συγκυριακής διαχείρισης του υγειονομικού ζητήματος, οι οριστικές επιπτώσεις που θα έχει η κρίση αυτή όταν τελειώσει, παραμένουν εν πολλοίς άγνωστες. Ο βαθμός, η έκταση και το βάθος των επιπτώσεων αυτών στη διάρκεια του χρόνου και σε ό,τι αφορά στη λειτουργία της οικονομίας και στις εργασιακές σχέσεις, σε μεγάλο βαθμό δεν μπορούν ακόμα να αποτυπωθούν επακριβώς και εικάζονται με την κατασκευή αισιόδοξων, απαισιόδοξων και ενδιάμεσων σεναρίων.
Η εικόνα στην Ελλάδα
Πιο αναλυτικά, στη χώρα μας, το ξέσπασμα της κρίσης του COVID 19 και της συνεπαγόμενης αναστολής της οικονομικής δραστηριότητας σε μια σειρά κλάδους με μεγάλο αριθμό εργαζομένων, αντιμετωπίστηκε με λήψη έκτακτων μέτρων για την προσωρινή προστασία της εργασίας από το ενδεχόμενο πραγματοποίησης μαζικών απολύσεων και των επιχειρήσεων, οι οποίες είτε έκλεισαν με κυβερνητική εντολή, είτε χαρακτηρίστηκαν ως πληττόμενες δηλαδή είχαν μεγάλη πτώση του κύκλου εργασιών τους.
Τα βασικότερα μέτρα ως γνωστόν ήταν η ένταξη των εργαζομένων σε καθεστώς αναστολής σύμβασης εργασίας με παράλληλη χορήγηση σε αυτούς αποζημίωσης ειδικού σκοπού (800 ευρώ για το διάστημα από 15/3 έως 30/4 και 534 ευρώ για τον μήνα Μάιο 2020) και με ταυτόχρονη απαγόρευση των απολύσεων σε όσες επιχειρήσεις εντάχθηκαν στο καθεστώς αυτό είτε με διοικητική εντολή, είτε ως πληττόμενες.
Απολύσεις Μάρτιος – Απρίλιος 2020
Από τα στοιχεία του συστήματος ΕΡΓΑΝΗ που δημοσιοποιήθηκαν και αφορούν στον αριθμό απολύσεων κατά του μήνες Μάρτιο – Απρίλιο 2020, διαφαίνεται μια σημαντική συγκράτηση των απολύσεων οφειλόμενη προφανώς στα μέτρα που ελήφθησαν για την αντιμετώπιση των συνεπειών της κρίσης.
– Κατά τον μήνα Μάρτιο 2020, οι “καθαρές” απολύσεις, δηλαδή οι καταγγελίες συμβάσεων αορίστου χρόνου καθώς και οι λήξεις συμβάσεων ορισμένου χρόνου ανήλθαν σε 77.044 (έναντι 90.924 του αντίστοιχου μήνα Μαρτίου 2019). Επίσης, ο αριθμός των οικειοθελών αποχωρήσεων παρέμεινε αμετάβλητος (2020: 67.681, 2019: 67.680). Ταυτόχρονα όμως, οι νέες προσλήψεις μηνός Μαρτίου 2020 μειώθηκαν σχεδόν κατά το ήμισυ σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα Μάρτιο 2019. (2020: 103.202, 2019: 202.157). Ως αποτέλεσμα έχει σημειωθεί ένα αρνητικό ισοζύγιο, τον Μάρτιο 2020 απωλέσθηκαν 41.903 θέσεις εργασίας σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα 2019.
– Κατά τον μήνα Απρίλιο 2020, οι “καθαρές” απολύσεις, δηλαδή οι καταγγελίες συμβάσεων αορίστου χρόνου καθώς και οι λήξεις συμβάσεων ορισμένου χρόνου ανήλθαν σε 23.125 (έναντι 93.004 του αντίστοιχου μήνα Απριλίου 2019). Εντυπωσιακή είναι όμως η πτώση του αριθμού των οικειοθελών αποχωρήσεων κατά 60.057 (2020: 18.225, 2019: 78.282). Βεβαίως όπως και είναι αναμενόμενο, οι νέες προσλήψεις μηνός Απριλίου 2020 ήταν ελάχιστες: μόλις 48.555 έναντι 282.181 του μηνός Απριλίου 2019. Ως αποτέλεσμα εμφανίζεται μια σημαντική συγκράτηση του ισοζυγίου προσλήψεων – απολύσεων σε ότι αφορά τον Απρίλιο 2020 (+ 7.205 θέσεις εργασίας).
– Από τα παραπάνω στοιχεία μπορούν να συναχθούν τα εξής βασικά συμπεράσματα για τη λειτουργία της αγοράς εργασίας κατά το δίμηνο Μάρτιος – Απρίλιος 2020: α) ως αναμενόταν σημειώνεται μεγάλη πτώση του αριθμού νέων προσλήψεων, β) τα μέτρα λειτούργησαν ως φρένο στις εκτεταμένες απολύσεις λόγω κρίσης, γ) ο υψηλότερος αριθμός απολύσεων του μηνός Μαρτίου, οφείλεται στο γεγονός ότι η αναστολή της οικονομικής δραστηριότητας και η αναγγελία των μέτρων σημειώθηκε μετά τις 15/3/2020.
Μετατροπές συμβάσεων εργασίας – Μείωση ωρών εργασίας
Όπως σημειώνει ωστόσο το Ινστιτούτο, έχει μια ιδιαίτερη αξία, να αποτυπωθεί και συγκριθεί η πορεία των μετατροπών των συμβάσεων εργασίας από πλήρη σε μερική απασχόληση και σε εκ περιτροπής εργασία κατά τους δύο πρώτους μήνες της κρίσης COVID 19 (Μάρτιος – Απρίλιος 2020) σε σχέση με τους αντίστοιχους μήνες του 2019.
– Γενικά σημειώνεται μια σημαντική αύξηση στις μετατροπές των συμβάσεων εργασίας κατά τους μήνες Μάρτιο – Απρίλιο 2020 σε σχέση με τους αντίστοιχους μήνες του 2019.
– Ωστόσο, η μεγαλύτερη αύξηση σημειώνεται στις μετατροπές συμβάσεων εργασίας από πλήρη σε εκ περιτροπής εργασίας τόσο μετά από συμφωνία μεταξύ εργοδότη – εργαζόμενου, όσο και με μονομερή απόφαση του εργοδότη.
– Τα παραπάνω (αν και οι απόλυτοι αριθμοί είναι μικροί) υποδηλώνουν μια σημαντική μείωση των ωρών εργασίας στον ιδιωτικό τομέα, ως μια πρώτη αντίδραση στην κρίση, και σε όσες επιχειρήσεις βεβαίως παρέμειναν εν λειτουργία μέσα σε αυτήν, δεν ανέστειλαν δηλαδή συνολικά τη δραστηριότητά τους και κατά πάσα πιθανότητα έκαναν ταυτόχρονα χρήση αναστολής συμβάσεων εργασίας και μείωση των ωρών εργασίας τουλάχιστον ενός μέρους του προσωπικού τους.
Μηχανισμός Στήριξης “ΣΥΝ-ΕΡΓΑΣΙΑ”
Για να εκτιμηθούν οι επιπτώσεις της κρίσης, το βάθος και η διάρκεια τους, θα έχει ιδιαίτερη σημασία να παρακολουθήσει κανείς την πορεία των μετατροπών των συμβάσεων εργασίας κατά τους επόμενους μήνες και όταν θα έχει επανεκκινήσει το σύνολο της οικονομικής δραστηριότητας.
Ωστόσο, όπως επισημαίνει το Ινστιτούτο, μπορεί κάποιος να προδικάσει με σχετική ασφάλεια ότι, το επόμενο διάστημα και καθώς θα υπάρχει σταδιακή επανεκκίνηση της οικονομίας μετά από ένα μεγάλο διάστημα lockdown θα κυριαρχήσει η εκ περιτροπής εργασία.
Άλλωστε, και σε πρώτη φάση εν μέσω της κρίσης, είχε ψηφιστεί σχετική νομοθετική διάταξη σύμφωνα με την οποία το μέτρο της λειτουργίας των επιχειρήσεων με προσωπικό ασφαλείας μπορούσε να εφαρμοστεί από τις επιχειρήσεις από 20.03.2020 και για τους έξι (6) επόμενους μήνες, δηλαδή έως τον Σεπτέμβριο 2020.
Μετεξέλιξη, αυτής της διάταξης αποτελεί η πρόσφατη θεσμοθέτηση του Μηχανισμού στήριξης “ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ”, ο οποίος προβλέπεται να εφαρμοστεί για το πεντάμηνο από 15/6/2020 έως 15/10/2020. Με το πρόγραμμα χορηγείται η δυνατότητα του εργοδότη να εφαρμόζει εκ περιτροπής εργασία με επιδότηση μέρους του μισθού από το κράτος. Οι εργοδότες θα μπορούν ενταχθούν σε αυτό μέσω εφαρμογής εκ περιτροπής εργασίας θα μπορούν να μειώνουν το χρόνο εργασίας κατά 50%, είτε για μέρος, είτε για το σύνολο του προσωπικού της επιχείρησης, καταβάλλοντας το 50% του μισθού. Από το υπόλοιπο 50% του μισθού το κράτος θα καταβάλλει στον εργαζόμενο το 60% και χωρίς ο τελικός μισθός να υπολείπεται του εθνικού κατώτατου μισθού.
Σε ό,τι αφορά τις ασφαλιστικές εισφορές των εργαζομένων αυτές θα καλύπτονται εξ ολοκλήρου από τον εργοδότη, επί του ονομαστικού μισθού των εργαζομένων. Ταυτόχρονα, καταργείται η δυνατότητα του εργοδότη να θέτει με διευθυντικό δικαίωμα το προσωπικό του στη διαδικασία ασφαλούς λειτουργίας της επιχείρησης (αναστολή σύμβασης), καθώς κάτι τέτοιο θεωρείται ότι θα λειτουργούσε ως αντικίνητρο για την εφαρμογή του μηχανισμού. Η μείωση του χρόνου εβδομαδιαίας εργασίας δεν επιφέρει μετατροπή της σύμβασης εργασίας των εργαζομένων που εντάσσονται στον μηχανισμό, για το χρονικό διάστημα που οι επιχειρήσεις-εργοδότες κάνουν χρήση του μέτρου. Επίσης η ρύθμιση, θα εφαρμόζεται μόνο σε εργαζομένους που έχουν εξαρτημένη σχέση εργασίας, πλήρους απασχόλησης. Ειδικά και σε ό,τι αφορά τον κλάδο των αερομεταφορών, η ρύθμιση θα ισχύσει μέχρι και το τέλος του χρόνου (31/12/2020).
Αναστολές συμβάσεων εργασίας
Όπως σημειώθηκε και προηγουμένως, κύρια εργαλεία για την αντιμετώπιση της κρίσης ως προς την προστασία των εργαζομένων ήταν η αναστολή των συμβάσεων εργασίας με ταυτόχρονη καταβολή από το κράτος της αποζημίωσης ειδικού σκοπού ύψους 800 ευρώ για το διάστημα από 15/3/ έως 30/4/2020 και 534 ευρώ για τον μήνα Μάιο. Η αναστολή των συμβάσεων εργασίας επιβλήθηκε σε όσες επιχειρήσεις παρέμειναν και παραμένουν κλειστές με διοικητική – κυβερνητική εντολή, ενώ δόθηκε ως δυνατότητα σε όσες επιχειρήσεις θεωρήθηκαν ως πληττόμενες, δηλαδή είχαν μεγάλη πτώση του τζίρου τους.
Η αναστολή των συμβάσεων εργασίας συνοδεύτηκε: α) από ρήτρα απαγόρευσης απολύσεων σε επιχειρήσεις των οποίων ανεστάλη η λειτουργία κατόπιν εντολής της δημόσιας αρχής, θεωρούμενες ως άκυρες στην περίπτωση που υπάρξουν, β) από ρήτρα διατήρησης των θέσεων εργασίας σε όλες τις επιχειρήσεις που εξακολούθησαν να λειτουργούν ως προϋπόθεσης για την ένταξή τους στα μέτρα αναστολής καταβολής ασφαλιστικών και φορολογικών υποχρεώσεων καθώς και χρήσης χρηματοδοτικών εργαλείων, γ) πλήρη ασφαλιστική κάλυψη των εργαζομένων για όλο το διάστημα αναστολής λειτουργίας των επιχειρήσεων, υπολογιζόμενη στον ονομαστικό τους μισθό.
Θα είχε ιδιαίτερη αξία να εξετάσει κανείς τον αριθμό των εργαζομένων του ιδιωτικού τομέα, των οποίων η σύμβαση εργασίας εντάχθηκε στο καθεστώς της αναστολής και αντίστοιχα των αριθμό των επιχειρήσεων των οποίων η λειτουργία ανεστάλη με διοικητική εντολή όσων και αυτών που εντάχθηκαν στα μέτρα ως πληττόμενες και έκανα χρήση της αναστολής σύμβασης εργασίας του συνόλου ή μέρους των μισθωτών τους. Και τούτο διότι, θα μπορούσαν να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα ως προς το ποσοστό των μισθωτών που βγήκαν εκτός παραγωγικής λειτουργίας κατά τη διάρκεια της κρίσης, τους κλάδους απασχόλησης τους και τις επαγγελματικές κατηγορίες.
Πλην όμως, σύμφωνα με το Ινστιτούτο, τα στοιχεία αυτά δεν έχουν δημοσιοποιηθεί τουλάχιστον μέχρι στιγμής, παρότι η όλη διαδικασία πραγματοποιείται μέσω του συστήματος “ΕΡΓΑΝΗ”. Ωστόσο, κάποια ενδεικτικά στοιχεία μπορούν να βοηθήσουν σε μια πρώτη αποτύπωση ως προς στο παραπάνω ζήτημα:
– Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ετήσιας Έκθεσης 2019 της “ΕΡΓΑΝΗ” ο συνολικός αριθμός των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα κατά το 2019 ανερχόταν σε 1.986.336 άτομα σε 265.212 επιχειρήσεις.
– Σε πρόσφατες δηλώσεις του (25/4/2020), ο Υπουργός Οικονομικών αναφέρθηκε σε έναν αριθμό μισθωτών που ήδη έχουν λάβει την αποζημίωση ειδικού σκοπού και αφορά 686.000 άτομα, στα οποία προστέθηκαν άλλοι 105.875 μισθωτοί λίγο αργότερα και αναμένεται να ακολουθήσουν 150.000 μισθωτοί που εντάχθηκαν πολύ πρόσφατα στους πληγέντες κλάδους (ΚΑΔ).
– Σύνολο 896.875 εργαζόμενοι, ένας αριθμός ο οποίος αντιστοιχεί περίπου στο 45% του συνόλου των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα και των οποίων η σύμβαση εργασίας έχει ανασταλεί.
