Η πανδημική κρίση επέφερε αλλαγές στην αγορά εργασίας, προκαλώντας ασύμμετρες επιπτώσεις μεταξύ κλάδων και δεξιοτήτων, ενώ παράλληλα τα δημοσιονομικά μέτρα στήριξης λειτούργησαν σε σημαντικό βαθμό, ως δικλείδα ασφαλείας, σύμφωνα με το Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων της Διευθύνσεως Οικονομικών Μελετών της Alpha Bank για την Ελληνική Οικονομία.
«Σε κλάδους που επηρεάστηκαν άμεσα από τους αυστηρούς κανόνες κοινωνικής αποστασιοποίησης, όπως ο κλάδος καταλυμάτων και εστίασης, όπου δεν ήταν πρακτικώς εφαρμόσιμη η παροχή υπηρεσιών εξ αποστάσεως σημειώθηκε συγκριτικά μεγαλύτερη πτώση των απασχολούμενων ατόμων, των ωρών εργασίας και των αποδοχών. Η κρίση, όμως, δημιούργησε και μια ευκαιρία. Έδειξε ότι οι εργαζόμενοι σε συγκεκριμένες θέσεις εργασίας και ιδιαίτερα σε κλάδους όπως των χρηματοοικονομικών και άλλων υπηρεσιών, μπορούν να εργάζονται αποτελεσματικά εξ αποστάσεως), δίχως αρνητικές επιπτώσεις στην παραγωγικότητά τους (“Blending the physical and virtual: a hybrid model for the future of work”, June 2021, Bruegel).
Η διεύρυνση της τηλεργασίας, μελλοντικά, αναδεικνύει την ανάγκη της προστασίας της ευημερίας των εργαζομένων και τη διασφάλιση ενός αποτελεσματικού συνδυασμού εξ αποστάσεως εργασίας και εργασίας με φυσική παρουσία, χωρίς διακρίσεις στον τρόπο αντιμετώπισης των εργαζομένων ή στις ευκαιρίες καριέρας.
Το νέο εργασιακό νομοσχέδιο αποτελεί μια σημαντική προσπάθεια ρύθμισης του συγκεκριμένου ζητήματος, επιχειρώντας να διευθετήσει ειδικά θέματα (ψηφιακή κάρτα εργασίας, ανάληψη κόστους εξοπλισμού και επικοινωνίας από τον εργοδότη, επίλυση διαφορών μεταξύ εργοδότη και εργαζόμενου για την τηλεργασία, θέσπιση δικαιώματος αποσύνδεσης κ.λπ.).
Στη διαμόρφωση του νέου εργασιακού περιβάλλοντος, οι ελαστικότερες συνθήκες εργασίας σχετικά με την τηλεργασία, μπορούν να προσφέρουν στους εργαζόμενους σημαντικά οφέλη, σε όρους χρόνου μετακίνησης και εξισορρόπησης επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής, στο βαθμό που δεν τους θέτει σε μειονεκτική θέση, ή δεν επηρεάζει αρνητικά την ευημερία τους.
Παράλληλα, η επιλογή τηλεργασίας από ένα ποσοστό εργαζομένων μπορεί να προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες στους εργοδότες, τόσο μέσω βελτίωσης του λειτουργικού κόστους, όσο και μέσω ενίσχυσης της παραγωγικότητας.
Εξέλιξη αποδοχών, απασχόλησης και ωρών εργασίας ανά κλάδο
Η μείωση των ωρών απασχόλησης και η επακόλουθη πτώση των εισοδημάτων των εργαζομένων αντανακλώνται στα στοιχεία των βραχυχρόνιων δεικτών απασχόλησης που δημοσίευσε πρόσφατα η ΕΛΣΤΑΤ, για το πρώτο τρίμηνο του 2021. Οι εν λόγω δείκτες αποτυπώνουν την εξέλιξη του αριθμού των απασχολουμένων ατόμων, των ωρών εργασίας που πραγματοποιήθηκαν από μισθωτούς, καθώς και των μισθών και των ημερομισθίων που έλαβαν για την εργασία που προσέφεραν οι εργαζόμενοι, σε βασικούς τομείς της οικονομίας.
Όπως παρατηρείται ο δείκτης απασχολουμένων ατόμων στη μεταποίηση αυξήθηκε κατά 1,2%, κατά μέσο όρο, το 2020, ενώ μειώθηκαν οι αντίστοιχοι δείκτες για τις ώρες απασχόλησης (-4,7%), καθώς και για τους μισθούς και τα ημερομίσθια (-3,3%). Επιπλέον, στον τομέα χονδρικό-λιανικό εμπόριο, επισκευή μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσυκλετών, οι απασχολούμενοι αυξήθηκαν κατά 2,3% το 2020. Παρά το γεγονός ότι οι ώρες εργασίας στο συγκεκριμένο τομέα κινήθηκαν πτωτικά (-3,1%), το σύνολο των μεικτών αμοιβών που καταβλήθηκαν στους εργαζόμενους του κλάδου σημείωσαν άνοδο, το 2020, κατά 0,9%. Ειδικά στο λιανικό εμπόριο, ο δείκτης μισθών και ημερομισθίων μειώθηκε, το περασμένο έτος, σε σύγκριση με το 2019, κατά 2,1%.
Στους κλάδους που σχετίζονται με τον τουρισμό, δηλαδή στα καταλύματα και την εστίαση, που απασχολούν σε σημαντικό βαθμό εποχικό προσωπικό, η πτώση τόσο της απασχόλησης, όσο, κυρίως, των ωρών εργασίας και των αποδοχών των εργαζομένων ήταν εντονότερη. Συγκεκριμένα, το 2020, οι βραχυχρόνιοι δείκτες απασχόλησης μειώθηκαν κατά 24,7% για τα απασχολούμενα άτομα, κατά 48,4% για τις ώρες εργασίας και κατά 41,5% για τους μισθούς και τα ημερομίσθια. Τέλος, στον κλάδο των κατασκευών, οι απασχολούμενοι και οι ώρες εργασίας μειώθηκαν το 2020 (-9,8% και -1,8%, αντίστοιχα), ενώ ανοδικά κινήθηκαν οι μισθοί και τα ημερομίσθια (+3,7%).
Το πρώτο τρίμηνο του 2021, σύμφωνα με την πορεία των βραχυχρόνιων δεικτών απασχόλησης, για τους τέσσερις κλάδους που παρουσιάζονται, οι απασχολούμενοι και οι ώρες εργασίας κινήθηκαν πτωτικά σε ετήσια βάση (με εξαίρεση τους απασχολούμενους στο χονδρικό-λιανικό εμπόριο). Όσον αφορά στους μισθούς και τα ημερομίσθια, σημείωσαν αύξηση, στο διάστημα Ιανουαρίου-Μαρτίου 2021, σε σύγκριση με το ίδιο διάστημα πέρυσι στη μεταποίηση, στις κατασκευές και το χονδρικό-λιανικό εμπόριο, ενώ στα καταλύματα και την εστίαση συρρικνώθηκαν κατά 58,3%.
Η άνοδος της εξ αποστάσεως εργασίας
Παράλληλα, η εξ αποστάσεως εργασία, ως εναλλακτική μορφή απασχόλησης στη διάρκεια της πανδημίας, φαίνεται ότι κέρδιζε έδαφος μέχρι και το τέλος του 2020, γεγονός που προέκυψε ως αποτέλεσμα των μέτρων περιορισμού της κινητικότητας που επιβλήθηκαν (lockdown), κατά τη διάρκεια του περασμένου έτους, που με τη σειρά τους επίσπευσαν τη μεγαλύτερη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας. Όπως παρατηρείται, το ποσοστό των απασχολουμένων που εργάστηκαν από το σπίτι, για το σύνολο της οικονομίας, σχεδόν τριπλασιάστηκε, καθώς ανήλθε σε 15%, το τελευταίο τρίμηνο του 2020, έναντι 5,4%, το αντίστοιχο τρίμηνο του 2019.
Σε όλους τους κλάδους, με εξαίρεση τη γεωργία που η εργασία από απόσταση παρέμεινε στα προ της πανδημικής κρίσης επίπεδα, το εν λόγω ποσοστό αυξήθηκε σημαντικά, με τη μεγαλύτερη άνοδο να έχει καταγραφεί στον τομέα των υπηρεσιών.
Συγκεκριμένα, στις χρηματοπιστωτικές και επιχειρηματικές δραστηριότητες, η αναλογία των απασχολουμένων που εργάστηκαν από απόσταση ανήλθε σε σχεδόν 1/3 το τελευταίο τρίμηνο του 2020, από 12,3% το τέταρτο τρίμηνο του 2019, ενώ στις λοιπές υπηρεσίες διαμορφώθηκε, αντίστοιχα, σε 25,6%, από 7,5% το αντίστοιχο διάστημα του 2019.
Αξίζει τέλος να σημειωθεί, ότι το τρίτο τρίμηνο του 2020 -διάστημα κατά το οποίο η πανδημία βρισκόταν σε ύφεση και ίσχυαν, σε τοπικό μόνο επίπεδο, μέτρα περιορισμού της οικονομικής δραστηριότητας- το ποσοστό της εξ αποστάσεως εργασίας υποχώρησε ήπια, σε όλους τους κλάδους, παραμένοντας ωστόσο σε υψηλότερο επίπεδο από το αντίστοιχο του τρίτου τριμήνου του 2019. Το τελευταίο στοιχείο αποτελεί ένδειξη ότι η εξ αποστάσεως εργασία ως εναλλακτική μορφή απασχόλησης είναι πιθανό να παραμείνει μετά την πλήρη άρση των περιορισμών, σε ποσοστά σημαντικά υψηλότερα σε σύγκριση με το διάστημα πριν από την πανδημική κρίση.
Σύμφωνα με τις εποχικά προσαρμοσμένες εκτιμήσεις της ΕΛΣΤΑΤ, το ποσοστό της ανεργίας διαμορφώθηκε, τον Μάρτιο, σε 16,3%, μειωμένο κατά 0,3 ποσοστιαίες μονάδες σε σύγκριση με το αναθεωρημένο προς τα πάνω, ποσοστό του Φεβρουαρίου (16,6%), ενώ αυξήθηκε οριακά σε σύγκριση με τον Μάρτιο 2020 (+0,2 π.μ.). Αν και το ποσοστό της ανεργίας στην Ελλάδα παραμένει το υψηλότερο μεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ-27), η χώρα μας είναι μία από τις τέσσερις χώρες της ΕΕ-27 στις οποίες η ανεργία έχει μειωθεί σε σύγκριση με την προ της πανδημικής κρίσης περίοδο. Συγκεκριμένα, το ποσοστό της ανεργίας στην Ελλάδα, τον Μάρτιο, ήταν οριακά χαμηλότερο από το αντίστοιχο ποσοστό του Δεκεμβρίου 2019 (-0,1 π.μ.), σε αντίθεση με άλλες χώρες της Ευρωζώνης στις οποίες έχει σημειώσει άνοδο, όπως η Ιρλανδία (+2,8 π.μ.), η Ισπανία (+1,6 π.μ.), η Γερμανία (+1,2 π.μ.), η Αυστρία (+1,3 π.μ.) και η Κύπρος (+1,7 π.μ.).
Οι τάσεις που επικράτησαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας ήταν συνοπτικά οι ακόλουθες:
1. Η μετακίνηση μέρους των απασχολούμενων και των ανέργων εκτός του εργατικού δυναμικού.
2. Η πτώση του συνολικού αριθμού των ωρών εργασίας αλλά και του συνόλου των μεικτών αμοιβών που έλαβαν οι εργαζόμενοι σε βασικούς κλάδους της οικονομίας, σε αντάλλαγμα της εργασίας που προσέφεραν, η οποία μάλιστα ήταν εντονότερη στους κλάδους που απασχολούν σε μεγάλο βαθμό εποχικό προσωπικό (καταλύματα, εστίαση).
3. Η ανοδική τροχιά που καταγράφει η εξ αποστάσεως εργασία, κυρίως στον τομέα των υπηρεσιών.
Πιο αναλυτικά, όπως παρατηρείται, ο αριθμός των απασχολουμένων, τον Μάρτιο 2021, μειώθηκε κατά 5,6% ή 217,3 χιλ. άτομα σε ετήσια βάση, ενώ ο αριθμός των ανέργων διαμορφώθηκε στις 714,8 χιλ., σημειώνοντας μείωση κατά 4,3% σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του προηγούμενου έτους. Παράλληλα, τα άτομα εκτός εργατικού δυναμικού, δηλαδή τα άτομα που δεν εργάζονται, ούτε αναζητούν εργασία, αυξήθηκαν κατά 29,3 χιλ. ή 0,9% σε σύγκριση με τον προηγούμενο μήνα και κατά 219,4 χιλ. ή 6,7% σε σχέση με τον αντίστοιχο περυσινό μήνα. Το τελευταίο συνεπάγεται ότι η τάση που παρατηρήθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας, δηλαδή μέρος του εργατικού δυναμικού να μετακινείται προς τον οικονομικά μη ενεργό πληθυσμό, εξακολουθεί να υφίσταται, τουλάχιστον μέχρι και το πρώτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους.
Θα πρέπει, ωστόσο, να σημειωθεί, ότι το 2021, ως συνέπεια της άρσης των περιοριστικών μέτρων και της σταδιακής επανεκκίνησης των κλάδων της οικονομίας, η αγορά εργασίας εμφανίζει σημάδια ανάκαμψης.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του πληροφοριακού συστήματος Εργάνη, το ισοζύγιο ροών απασχόλησης, δηλαδή η διαφορά μεταξύ προσλήψεων και αποχωρήσεων, στο διάστημα Ιανουαρίου-Μαΐου 2021, ήταν θετικό και διαμορφώθηκε στις 177,1 χιλ. θέσεις εργασίας έναντι 5,8 χιλ., το αντίστοιχο διάστημα του 2020 και 265,1 χιλ., το πρώτο πεντάμηνο του 2019. Η καλύτερη επίδοση του πρώτου πενταμήνου, φέτος σε σχέση με πέρυσι, οφείλεται στην αύξηση του αριθμού των προσλήψεων κατά 70 χιλ., αλλά, πρωτίστως, στη μείωση των αποχωρήσεων, κατά 101 χιλ. Επιπλέον, τα μεγαλύτερα θετικά ισοζύγια ροών απασχόλησης καταγράφηκαν, το δίμηνο Απριλίου-Μαΐου, στους κλάδους των υπηρεσιών εστίασης, του λιανικού εμπορίου και των καταλυμάτων».