Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα εφαρμόζεται σε 23 κράτη – μέλη της ΕΕ σε εθνική κλίμακα, και σε άλλα τρία (Ουγγαρία, Ισπανία, Ιταλία) σε τοπική κλίμακα.
Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα αναμένεται να εφαρμοστεί και στην Ελλάδα, πιλοτικά από το 2014 και μόνιμα από το 2015 [βλ. σχετικά: Σχέση κατώτατου μισθού και ανταγωνιστικότητας]. Εκτιμήσεις θέλουν ένα πόσο της τάξεως των 360 ευρώ να περιορίζει έως και 88% τον δείκτη της ακραίας φτώχειας στη χώρα μας.
«Πατέρες» του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος είναι Βρετανοί φιλελεύθεροι, Σκανδιναβοί σοσιαλδημοκράτες, Γερμανοί χριστιανοδημοκράτες, Γάλλοι σοσιαλιστές, Ιταλοί αριστεροί δημοκράτες και Αμερικανοί νεοφιλελεύθεροι (Friedman, Hayek).
Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα δεν αντικαθιστά τα κοινωνικά επιδόματα, αλλά συμπληρώνει τα άλλα επιδόματα τα οποία εισπράττει μια οικογένεια δικαιούχων, καθώς και όσα άλλα εισοδήματα διαθέτει, έως ότου το συνολικό εισόδημα να φτάσει το εγγυημένο όριο. Στη συνέχεια, το ποσό της χρηματικής ενίσχυσης στο πλαίσιο ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος προσαρμόζεται αναλόγως.
Δικαιούχοι και υποχρεώσεις
Δεν απευθύνεται σε συγκεκριμένες κατηγορίες δικαιούχων. Όλοι όσοι πληρούν τις γενικές προϋποθέσεις επιλεξιμότητας (χαμηλό εισόδημα, μόνιμη διαμονή) μπορούν να συμμετάσχουν. Είναι ένα επιλεκτικό πρόγραμμα (ως προς το εισόδημα), καθολικής εμβέλειας (ως προς τα χαρακτηριστικά των δικαιούχων).
Στις περισσότερες χώρες της ΕΕ οι δικαιούχοι είθισται να υπογράφουν ένα «συμβόλαιο δραστηριοποίησης». Ως βασική απαίτηση προβάλλει η διαθεσιμότητα για εργασία. Οι δικαιούχοι πρέπει να είναι διαθέσιμοι για εργασία, εξαιρουμένων όσων πάσχουν από σοβαρές ασθένειες ή αναπηρίες καθώς και όσοι έχουν αναλάβει τη φροντίδα μικρών παιδιών ή ανήμπορων ενηλίκων. Επίσης, παραπέμπονται κατά προτεραιότητα για συμμετοχή σε «κοινωνικά χρήσιμες» εργασίες, εθελοντική απασχόληση, επιδοτούμενες θέσεις.
Υπάρχουν περιορισμοί στο ύψος του;
Ναι, αφενός διότι υπάρχουν προφανείς δημοσιονομικοί περιορισμοί, αφετέρου επειδή πρέπει να συμφέρει κάποιον να εργάζεται (π.χ. με τον κατώτατο μισθό) παρά να μην εργάζεται και να εισπράττει το σχετικό επίδομα. Σημειώνεται ότι καθώς αυξάνεται το εγγυημένο όριο (π.χ. κατά 10%), ο αριθμός δικαιούχων και το κόστος αυξάνονται περισσότερο (π.χ. κατά 20%).
Ποια είναι τα ρεαλιστικά σενάρια για την Ελλάδα;
Βασικό σενάριο: €360 το μήνα – το εγγυημένο ποσό ισούται με τακτικό επίδομα ανεργίας. Εναλλακτικό σενάριο: €200 το μήνα – το εγγυημένο ποσό ισούται με επίδομα μακροχρόνια ανέργων. Πρόσθετες παροχές: Επίδομα ενοικίου €125 (1 άτομο) ή €200 (ζευγάρι με 2 παιδιά) + δωρεάν περίθαλψη ΕΟΠΠΥ, ΕΣΥ.
Τι συνεπάγεται σε κόστος για το Ελληνικό Δημόσιο;
Το «φθηνό» σενάριο θα κόστιζε λιγότερο από 2% της συνολικής δαπάνης για κοινωνική προστασία, αν και στην εκτίμηση αυτή δεν περιλαμβάνεται το διοικητικό κόστος και το κόστος των συνοδευτικών δράσεων, οι οποίες πάντως υλοποιούνται ήδη, συνήθως με χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου και με πενιχρά αποτελέσματα. Από το 2014, τουλάχιστον το 20% του προϋπολογισμού των δράσεων που χρηματοδοτεί το ΕΚΤ σε κάθε κράτος – μέλος θα πρέπει να αφορά δράσεις προαγωγής της κοινωνικής ενσωμάτωσης και καταπολέμησης της φτώχειας.
Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα δεν είναι πανάκεια. Αποτελεί όμως μοναδική ευκαιρία για να εκσυγχρονιστεί το σύστημα κοινωνικής προστασίας και για να ενδυναμωθεί το κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας. Αν αυτή η ευκαιρία χαθεί, θα περάσουν πολλά χρόνια προτού επανέλθει στην ατζέντα.
Πηγές: ΕΙΕΑΔ, Ομάδα Ανάλυσης Δημόσιας Πολιτικής – Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Ματσαγγάνης Μ. & Λεβέντη Χ. «Το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα: δημοσιονομικές και διανεμητικές επιδράσεις», ΜΙSSOC
