Αποτελεσματική λειτουργία του κρατικού μηχανισμού, ανεξαρτήτως πολιτικών εναλλαγών, εχέγγυα διαφάνειας και ακεραιότητας στην κρατική λειτουργία και αποτελεσματικός συντονισμός της κυβερνητικής δράσης, είναι η βασική στόχευση των θεσμικών αλλαγών που εισάγει το νομοσχέδιο για το επιτελικό κράτος, το οποίο, από σήμερα Δευτέρα, τίθεται στην κρίση της Ολομέλειας.
Είναι το πρώτο νομοσχέδιο που κατέθεσε στη Βουλή η κυβέρνηση Μητσοτάκη και που ένα μεγάλο μέρος του συστηματοποιεί και κωδικοποιεί, σε ένα ενιαίο νομοθέτημα, το σύνολο των διατάξεων που διέπουν την οργάνωση, τη λειτουργία και τη διαφάνεια της κυβέρνησης, των κυβερνητικών οργάνων και της κεντρικής δημόσιας διοίκησης.
Προτού εισαχθεί στην Ολομέλεια, ο επισπεύδων υπουργός Γιώργος Γεραπετρίτης επέφερε σειρά τροποποιήσεων και βελτιώσεων που δεν αλλάζουν τη φιλοσοφία του σχεδίου νόμου αλλά ενσωματώνουν αρκετές από τις προτάσεις που κατατέθηκαν στη διαδικασία της επεξεργασίας του νομοσχεδίου στην αρμόδια κοινοβουλευτική επιτροπή και στη δημόσια διαβούλευση.
Η σκέψη του συγκεκριμένου νομοθετήματος, είναι η δημόσια πολιτική να παράγεται πλέον, κατά ένα μεγάλο μέρος, από πάνω προς τα κάτω. Να υπάρχει δηλαδή, ένα συνεκτικό σχέδιο επιχειρησιακής κυβερνητικής πολιτικής, το οποίο θα υλοποιείται από τα επιμέρους υπουργεία, και γι’ αυτό, κατά τα λεγόμενα της κυβέρνησης, το υπουργικό συμβούλιο αποκαθίσταται, σύμφωνα με τη συνταγματική του προοπτική, ως ένα όργανο συλλογικό, διαβουλευόμενο, ένα όργανο από το οποίο θα εκπορεύεται η δημόσια πολιτική.
Επέρχεται επίσης σαφής διαχωρισμός της πολιτικής από την υπηρεσιακή διοίκηση, ώστε οι ρόλοι να είναι ξεκάθαροι και να διασφαλίζεται η συνέχεια του κράτους. Στην οργανική δομή της υπηρεσιακής διοίκησης θα προϊσταται ο Υπηρεσιακός Γενικός Γραμματέας, ένας ανά κάθε υπουργείο, πρόσωπο προερχόμενο από τη δημοσιοϋπαλληλία. Η κυβέρνηση έχει δηλώσει ότι το 80% της ύλης μεταφέρεται πλέον στο επίπεδο της διοικητικής ιεραρχίας και βεβαίως στην πολιτική ηγεσία παραμένει ο στρατηγικός σχεδιασμός των πολιτικών.
Με το νομοσχέδιο δημιουργείται μια νέα δημόσια αρχή, η Γενική Γραμματεία καλής νομοθέτησης και νομοτεχνικής. Έτσι οι βασικοί άξονες των νομοσχεδίων θα παράγονται από τα υπουργεία, αλλά η κατάρτισή τους θα γίνεται κεντρικά από αυτή την υπηρεσία, ώστε να παράγονται αρτιότεροι νόμοι.
Εισάγεται επίσης σύστημα προγραμματισμού και παρακολούθησης του κυβερνητικού έργου και σε επίπεδο κεντρικό, αυτό ανατίθεται στην Προεδρία της Κυβέρνησης. Οι υπουργοί και ολόκληρη η πολιτική ιεραρχία εξακολουθούν να έχουν πλήρη αρμοδιότητα, αλλά δημιουργείται ένα κεντρικό ολοκληρωμένο σύστημα προηγμένης τεχνολογίας στο οποίο θα εντάσσονται οι στόχοι, οι δράσεις και τα χρονοδιαγράμματα τους, ώστε ανά πάσα στιγμή ο πρωθυπουργός και οι καθ΄ύλην αρμόδιοι υπουργοί να μπορούν να δουν πού βρίσκεται κάθε έργο ή ύλη του υπουργείου. Ο πρωθυπουργός θα μπορεί να παρεμβαίνει συντονιστικά όπου υπάρχουν συναρμοδιότητες που οδηγούν σε καθυστερήσεις.
Δημιουργείται, τέλος, μια νέα δομή, η Εθνική Αρχή Διαφάνειας, η οποία θα ενσωματώσει όλα τα ελεγκτικά όργανα και που θα λειτουργεί στο πλαίσιο νέων δομών, κυρίως ηλεκτρονικού ελέγχου, δεν θα υπάγεται λειτουργικά στην πολιτική ηγεσία, θα ελέγχεται από τη Βουλή, θα αναδεικνύεται από αυξημένη πλειοψηφία από κοινοβουλευτική επιτροπή.
ΣΥΡΙΖΑ
Παρά τις αλλαγές τις οποίες έχει αποδεχθεί ο Γιώργος Γεραπετρίτης, η αντιπολίτευση κρίνει ότι τα μεγάλα πολιτικά επίδικα παραμένουν και στέκεται απέναντι στο σχέδιο νόμου. Ο ΣΥΡΙΖΑ, που καταψηφίζει το νομοσχέδιο, θέτει στην κορυφή της κριτικής τη δομή της Προεδρίας της Κυβέρνησης και τις εξουσίες της.
Μιλά ειδικότερα για τη «δημιουργία υπερσυγκεντρωτικής, πρωθυπουργοκεντρικής δομής», η οποία δεν απαντά στο ζήτημα του καλύτερου συντονισμού και μειώνει το κύρος του υπουργικού συμβουλίου, με την υφαρπαγή κρίσιμων αρμοδιοτήτων από την Προεδρία της Κυβέρνησης και τον ίδιο τον πρωθυπουργό. Η κριτική αυτή εκφράστηκε, τις προηγούμενες ημέρες, υπό τον τίτλο «το κράτος είμαι εγώ. Το κράτος είναι ο πρωθυπουργός». Στην αιχμή της κριτικής έχει τεθεί και η νέα Εθνική Αρχή Διαφάνειας, για την οποία η αξιωματική αντιπολίτευση κατηγορεί την κυβέρνηση ότι το μόνο που επιδιώκει είναι η κατάργηση του θεσμού του Γενικού Επιθεωρητή Δημόσιας Διοίκησης και ο ασφυκτικός έλεγχος του νέου φορέα με τον ενταφιασμό όλων των εκκρεμών υποθέσεων που αφορούν τη δημόσια σφαίρα.
Πέραν αυτών, ο ΣΥΡΙΖΑ έχει καταγγείλει την υποβάθμιση του ΣΕΠΕ, του ΣΔΟΕ και άλλων κρίσιμων ελεγκτικών μηχανισμών του κράτους και την κατάργηση εμβληματικών διατάξεων του ν. 4369/16 για την αποκομματικοποίηση της δημόσιας διοίκησης.
Κίνημα Αλλαγής
Το Κίνημα Αλλαγής έχει καταψηφίσει επί της αρχής το νομοσχέδιο, έχει όμως χαρακτηρίσει θετικές ορισμένες διατάξεις του. Στο επίκεντρο της κριτικής του Κινήματος Αλλαγής βρίσκεται η Προεδρία της Κυβέρνησης, για την οποία αναφέρει ότι θα αποτελέσει μια θηριώδη υπηρεσία η οποία ενισχύει ακόμη περισσότερο το πρωθυπουργοκεντρικό μοντέλο διακυβέρνησης της χώρας, την ώρα που το αναγκαίο είναι η διαμόρφωση θεσμικών αντίβαρων στη συγκέντρωση εξουσιών. Αντιπροτείνει μάλιστα το Κίνημα Αλλαγής, ο συντονισμός των υπουργείων και των δράσεων τους να συμβεί με τη διαμόρφωση ενός αυτόνομου υπουργείου, κατά το πρότυπο του αυτόνομου παλαιού υπουργείου Προεδρίας της Κυβέρνησης, του οποίου πολιτικός προϊστάμενος μπορεί να είναι ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης.
Θετικές χαρακτηρίζει τις ρυθμίσεις που αφορούν στα κωλύματα, τα ασυμβίβαστα για την αποφυγή σύγκρουσης των πολιτικών αξιωματούχων. Θετική κρίνει τη δημιουργία Εθνικής Επιτροπής Διαφάνειας, στο πλαίσιο της οποίας ενοποιούνται διάσπαρτοι ελεγκτικοί μηχανισμοί του κράτους. Ωστόσο, η επιλογή του Προέδρου του Συμβουλίου και του Διοικητή της Αρχής δημιουργεί στην πρώτη εφαρμογή, κατά το Κίνημα Αλλαγής, υπόνοιες κομματικού ελέγχου.
ΚΚΕ
«Πίσω από τα παραπλανητικά συνθήματα της “αποτελεσματικότητας” και της “αποκομματικοποίησης”, η κυβέρνηση της Ν.Δ επιδιώκει να διαμορφώσει μια κρατική διοίκηση πιο συγκεντρωτική, πιο αφοσιωμένη στην εφαρμογή των αντιλαϊκών μέτρων, πιο ανθεκτική και εχθρική απέναντι στις λαϊκές ανάγκες και διεκδικήσεις, πιο φιλική απέναντι στις κάθε είδους απαιτήσεις του μεγάλου κεφαλαίου», έχει καταγγείλει το ΚΚΕ και εκτιμά ότι «στόχος είναι να διαμορφωθεί ένας πυρήνας ανώτερων κρατικών υπαλλήλων που θα εξασφαλίζει τη συνέχεια της αντιλαϊκής πολιτικής, ανεξάρτητα από την εκάστοτε πολιτική συγκυρία, την όποια κυβερνητική εναλλαγή, την παρέμβαση του λαϊκού παράγοντα».
Ελληνική Λύση
Η Ελληνική Λύση έχει επιφυλαχθεί για την τελική της στάση στην Ολομέλεια, αν και επί της αρχής έχει δηλώσει «υπέρ» του νομοσχεδίου για το επιτελικό κράτος. Μεταξύ άλλων, ζητεί να διασφαλιστεί ότι αποστολή της Κεντρικής Διοίκησης θα είναι και η προστασία της πατρίδας και του λαού, η διασφάλιση της εθνικής κυριαρχίας, και ο κεντρικός σχεδιασμός του κατάλληλου παραγωγικού μοντέλου της χώρας για την οικονομική της ανάπτυξη. Χαρακτηρίζει ωστόσο υπερβολικό τον αριθμό των υπαλλήλων που θα απασχολούνται στην Προεδρία της Κυβέρνησης και μιλάει για υπερσυγκέντρωση αρμοδιοτήτων στον πρωθυπουργό. Εκτιμά επίσης ότι οι διατάξεις για Γενικούς και Ειδικούς Γραμματείς είναι διατάξεις για ιδιώτες μάνατζερ.
ΜέΡΑ25
«Προβληματικές» χαρακτηρίζει πολλές διατάξεις του νομοσχεδίου το ΜέΡΑ25 και εκτιμά ότι επεκτείνεται επικίνδυνα η εξουσία του πρωθυπουργού. Σε σχέση με την Προεδρία της Κυβέρνησης, το ΜέΡΑ25 αναφέρει ότι «δημιουργείται μια αντιδημοκρατική υπερσυγκεντρωτική δομή, η οποία παραπέμπει ενδεχομένως σε άλλες εποχές». Σε σχέση με την εξαγγελία για ένα ευέλικτο κυβερνητικό σχήμα, το ΜέΡΑ25 δηλώνει ότι δεν αποδεικνύεται ευέλικτο με τόσα στελέχη που προβλέπονται και ότι δημιουργείται ένα γιγαντιαίο γραφειοκρατικό μόρφωμα, «το οποίο περιβάλλει τον πρωθυπουργό, με τρόπο που πλήττεται η αρχή της διαφάνειας και της διάκρισης των εξουσιών και της δημοκρατικής νομιμοποίησης».