Πέντε ξεχωριστούς κανονισμούς της ΕΕ, που καθορίζουν τον τρόπο με τον οποίο θα μοιράζεται η διαχείριση των ροών ασύλου και μετανάστευσης μεταξύ των κρατών μελών, όπως επίσης και το τι θα γίνεται σε περιπτώσεις αιφνίδιας μεταναστευτικής κρίσης, αφορά η νέα πολιτική συμφωνία για το Μεταναστευτικό και το ‘Ασυλο, που επετεύχθη έπειτα από σκληρές διαπραγματεύσεις και ολονύκτιες διαβουλεύσεις μεταξύ Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Συμβουλίου και Κομισιόν.
Σύμφωνα με το σχετικό δελτίο Τύπου οι πέντε φάκελοι, αφορούν όλα τα στάδια της διαχείρισης του ασύλου και της μετανάστευσης: «από τον έλεγχο των παράτυπων μεταναστών κατά την άφιξή τους στην ΕΕ, τη λήψη βιομετρικών δεδομένων, τις διαδικασίες υποβολής και διεκπεραίωσης των αιτήσεων ασύλου, τους κανόνες για τον καθορισμό του κράτους μέλους που είναι υπεύθυνο για τη διεκπεραίωση μιας αίτησης ασύλου, τη συνεργασία και την αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών και τον τρόπο χειρισμού καταστάσεων κρίσης, συμπεριλαμβανομένων των περιπτώσεων εργαλειοποίησης των μεταναστών».
Προστίθενται εικόνες προσώπου στα δακτυλικά αποτυπώματα, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών από έξι ετών
Οι νέοι κανόνες, σύμφωνα πάντα με τη σχετική ανακοίνωση, «θα καταστήσουν το ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου πιο αποτελεσματικό και θα αυξήσουν την αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών, επιτρέποντας την ελάφρυνση του φορτίου στα κράτη μέλη όπου φθάνουν οι περισσότεροι μετανάστες».
Υποχρεωτική αλληλεγγύη -Πιθανή προσωρινή παρέκκλιση από τις τυπικές διαδικασίες ασύλου
Σύμφωνα με την ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, η νέα συμφωνία προβλέπει υποχρεωτική αλληλεγγύη για τις χώρες της ΕΕ που αναγνωρίζεται ότι βρίσκονται υπό μεταναστευτική πίεση, επιτρέποντας σε άλλα κράτη μέλη να επιλέξουν μεταξύ της μετεγκατάστασης αιτούντων άσυλο στην επικράτειά τους και της οικονομικής συνεισφοράς. Το κείμενο καθορίζει επίσης νέα κριτήρια σύμφωνα με τα οποία ένα κράτος μέλος είναι υπεύθυνο για την εξέταση των αιτήσεων διεθνούς προστασίας (πρώην κανόνες του Δουβλίνου).
Για να αντιμετωπιστεί η ξαφνική αύξηση των αφίξεων, ο κανονισμός για την κρίση και την ανωτέρα βία θεσπίζει έναν μηχανισμό για τη διασφάλιση της αλληλεγγύης και τα μέτρα για την υποστήριξη των κρατών μελών που αντιμετωπίζουν μια εξαιρετική εισροή υπηκόων τρίτων χωρών που οδηγεί στην κατάρρευση του εθνικού συστήματος ασύλου.
Οι κανόνες καλύπτουν επίσης την εργαλειοποίηση των μεταναστών, δηλαδή όταν οι μετανάστες χρησιμοποιούνται από τρίτες χώρες ή εχθρικούς μη κρατικούς φορείς για να αποσταθεροποιήσουν την ΕΕ. Προβλέπεται πιθανή προσωρινή παρέκκλιση από τις τυπικές διαδικασίες ασύλου.
Συλλογή βιομετρικών δεδομένων
Σύμφωνα με τον νέο κανονισμό, τα άτομα που δεν πληρούν τις προϋποθέσεις για να εισέλθουν στην ΕΕ θα υπόκεινται σε διαδικασία προκαταρκτικού ελέγχου, συμπεριλαμβανομένης της ταυτοποίησης, συλλογής βιομετρικών δεδομένων, ελέγχων υγείας και ασφάλειας, για έως και επτά ημέρες. Οι ειδικές ανάγκες των παιδιών, όπως μεταδίδει το ΑΠΕ, θα λαμβάνονται υπόψη και κάθε κράτος μέλος θα έχει έναν ανεξάρτητο μηχανισμό παρακολούθησης για να διασφαλίζει τον σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Πάντως, η μεταρρύθμιση του Eurodac στοχεύει στον πιο αποτελεσματικό εντοπισμό όσων φτάνουν στην επικράτεια της ΕΕ, προσθέτοντας εικόνες προσώπου στα δακτυλικά αποτυπώματα, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών από έξι ετών. Οι αρχές θα μπορούν να καταγράφουν εάν κάποιος μπορεί να αποτελέσει απειλή για την ασφάλεια, εάν το άτομο είναι βίαιο ή παράνομα οπλισμένο.
Μετανάστες σε κέντρο υποδοχής, πριν από την επίσκεψη της προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen και της Ιταλίδας πρωθυπουργού Giorgia Meloni στη Λαμπεντούζα (17 Σεπτεμβρίου 2023/ REUTERS)
Κοινή διαδικασία για το άσυλο
Από την πλευρά του, ο κανονισμός για τις διαδικασίες ασύλου θεσπίζει μια κοινή διαδικασία σε ολόκληρη την ΕΕ για τη χορήγηση και την απόσυρση διεθνούς προστασίας, αντικαθιστώντας αρκετές εθνικές διαδικασίες. Η επεξεργασία των αιτημάτων ασύλου θα πρέπει να είναι ταχύτερη -έως έξι μήνες για μια πρώτη απόφαση-, με μικρότερα όρια για προδήλως αβάσιμες ή απαράδεκτες αιτήσεις και στα σύνορα της ΕΕ.
Η προσωρινή συμφωνία πρέπει να εγκριθεί επίσημα από το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο προτού καταστεί νόμος. Οι συννομοθέτες δεσμεύτηκαν να υιοθετήσουν τη μεταρρύθμιση των κανόνων της ΕΕ για τη μετανάστευση και το άσυλο πριν από τις ευρωκελογές του 2024.
«Αποφασίζουν οι χώρες όχι οι διακινητές»
«Η μετανάστευση είναι ευρωπαϊκή πρόκληση που απαιτεί ευρωπαϊκές λύσεις», κάτι το οποίο μπορεί να διασφαλίσει το Σύμφωνο για το Μεταναστευτικό και το ‘Ασυλο, τονίζει η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν στη δήλωσή της μετά την ανακοίνωση για την επίτευξη πολιτικής συμφωνίας.
Η ίδια σημειώνει ότι «τα κράτη μέλη στα εξωτερικά μας σύνορα πρέπει να διαχειριστούν την παράνομη μετανάστευση» και εξηγεί ότι «το Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το ‘Ασυλο θα διασφαλίσει ότι θα υπάρξει μια αποτελεσματική ευρωπαϊκή απάντηση σε αυτήν την ευρωπαϊκή πρόκληση».
Επίσης, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν επισημαίνει ότι «οι Ευρωπαίοι θα αποφασίζουν ποιος έρχεται στην ΕΕ και ποιος μπορεί να μείνει, όχι οι διακινητές», συμπληρώνοντας ότι το Σύμφωνο σημαίνει προστασία αυτών που έχουν ανάγκη. Παράλληλα, προσθέτει ότι θα διασφαλιστεί ότι «τα κράτη μέλη μοιράζονται την προσπάθεια υπεύθυνα, επιδεικνύοντας αλληλεγγύη με εκείνους που προστατεύουν τα εξωτερικά μας σύνορα, αποτρέποντας παράλληλα την παράνομη μετανάστευση στην ΕΕ».
Το Σύμφωνο «θα δώσει στην ΕΕ και στα κράτη μέλη της τα εργαλεία να αντιδρούν γρήγορα σε καταστάσεις κρίσης, όταν τα κράτη μέλη αντιμετωπίζουν μεγάλο αριθμό παράνομων αφίξεων ή εργαλειοποίηση όταν εχθρικές χώρες επιχειρούν σκόπιμα να αποσταθεροποιήσουν την ΕΕ ή τα κράτη μέλη της», υπογραμμίζει η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ενώ αναφέρει ότι με τα νέα δεδομένα η Επιτροπή υποστηρίζει τα κράτη μέλη μέσω συγκεκριμένων, επιχειρησιακών μέτρων για την αντιμετώπιση άμεσων προκλήσεων.
Τέλος, η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ευχαρίστησε τον Αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Μαργαρίτη Σχοινά και την Επίτροπο Εσωτερικών Υποθέσεων Ίλβα Γιόχανσον για τη «σκληρή δουλειά» ώστε να επιτευχθεί αυτή η συμφωνία.
«Η ΕΕ κατέληξε σε μια συμφωνία ορόσημο»
Μετά τη συμφωνία, η Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Ρομπέρτα Μέτσολα δήλωσε:
«Σήμερα είναι μια πραγματικά ιστορική ημέρα, καθώς υλοποιήσαμε το Σύμφωνο Μετανάστευσης και Ασύλου, πιθανόν το πιο σημαντικό νομοθετικό πακέτο αυτής της νομοθετικής περιόδου. Η Ευρώπη θα αποκτήσει τώρα ένα ισχυρό νομοθετικό πλαίσιο που θα είναι το ίδιο σε όλα τα κράτη μέλη. Είναι λειτουργικό και προστατεύει, μια προσέγγιση ανθρώπινη και δίκαιη για όσους αναζητούν προστασία, σταθερή για όσους δεν είναι επιλέξιμοι για προστασία και ισχυρή με αυτούς που εκμεταλλεύονται τους πιο ευάλωτους».
Σχοινάς: Ολιστική ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική
Νέο κεφάλαιο στη μεταναστευτική πολιτική της Ευρώπης ανοίγει η ιστορική συμφωνία για το Σύμφωνο για το Μεταναστευτικό και το Άσυλο τόνισε ο αντιπρόεδρος της Κομισιόν Μαργαρίτης Σχοινάς και εστίασε στις αποτελεσματικές διαδικασίες που διασφαλίζονται καθώς και στην αποτελεσματική αλληλεγγύη.
Όπως επεσήμανε ο κ. Σχοινάς, η πρόταση της Επιτροπής τον Σεπτέμβριο του 2020 ήρθε μερικές ημέρες μετά την πυρκαγιά στη Μόρια «το τελευταίο κεφάλαιο μιας Ευρώπης που θέλουμε να ξεχάσουμε σε σχέση με την πολιτική μετανάστευσης».
Ανέφερε, επίσης, ότι η Μόρια, το Καλέ, η Λαμπεντούζα μαρτυρούσαν «την έλλειψη Ευρώπης».
Τέλος, ο αντιπρόεδρος της Επιτροπής υπογράμμισε ότι «η πρόταση αναγνωρίζει ότι κάθε κράτος μέλος έχει ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν με ολοκληρωμένη και ολιστική ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική».