Η Ευρώπη δίνει μάχη για να ανταγωνιστεί τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Κίνα σε νέες τεχνολογίες και καινοτομία και αυτή η μάχη έχει ως θύματα τους πλέον αδύναμους. Δηλαδή, σε αυτή την περίπτωση την Ελλάδα, καθώς τα χρήματα που υπάρχουν συγκεντρώνονται στους ισχυρούς που γίνονται ισχυρότεροι, με επίκεντρο τη Γαλλία και τη Γερμανία, και αυτό έχει συνέπειες όχι μόνο στο οικονομικό πεδίο, αλλά και στην ευημερία. Αυτό είναι το κεντρικό συμπέρασμα μιας σειράς πορισμάτων που ανακοινώθηκαν τις προηγούμενες ημέρες.
Η χώρα μας, λόγω του μικρού μεγέθους αλλά και της έλλειψης εργαλείων και μηχανισμών που να στηρίξουν τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, δεν μπορεί να μετέχει ισότιμα στα κονδύλια που διανέμει η Ευρωπαϊκή Ενωση, κρατάει… ομπρέλα. Κι έτσι προοιωνίζονται οι εξαιρετικά κακές επιδόσεις σε όρους καινοτομίας.
Οι επιδόσεις αυτές δημιουργούν έναν γόρδιο δεσμό, που συνδέεται συνολικά με την οικονομία και την κοινωνία, σύμφωνα με τα πορίσματα της Ε.Ε.: την καθιστούν πρώτη σε φυγή εργατικού δυναμικού, τελευταία σε παραγωγικότητα εργασίας, αλλά και σε δαπάνες για έρευνα και τεχνολογική ανάπτυξη. Κι έτσι επηρεάζουν ακόμα και την ανθεκτικότητα της οικονομίας (μέσω της χαμηλότερης αναπτυξιακής δυναμικής).
Η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα που δεν κατάφερε να πάρει ούτε ένα 1 ευρώ από το 1,1 δισ. που διανεμήθηκαν από την Ε.Ε. μέσα από το πρόγραμμα Eurostars, που είναι μέρος του Horizon, του μεγαλύτερου «οχήματος» επιδοτήσεων, άμεσα από τις Βρυξέλλες, για νέες τεχνολογίες και καινοτομία. Και στο Horizon οι επιδόσεις της Ελλάδας συγκρίνονται μόνο με χώρες όπως η Ρουμανία, η Βουλγαρία και η Τουρκία, που, επίσης, μετέχει. Από τα 24,7 δισ. που δόθηκαν για την τρέχουσα περίοδο, η Γερμανία πήρε 5 δισ. ευρώ, η Γαλλία και η Ελλάδα 696,9 εκατ. ευρώ.
Ετσι, συνεχίζει να κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις της Ε.Ε. σε επιδόσεις σε καινοτομία, τη στιγμή που το εν λόγω πεδίο είναι στρατηγικής σημασίας για την ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας στη νέα βιομηχανική εποχή, ειδικά για χώρες όπως Ελλάδα που δεν διαθέτουν βαριά βιομηχανία.
Τα πορίσματα σχετίζονται με τα κονδύλια που διαχειρίζεται κεντρικά η Ευρωπαϊκή Ενωση, αλλά, όπως εξηγούν αρμόδιες πηγές, το πρόβλημα διαχέεται όλο το πλέγμα των επενδύσεων και των χρηματοδοτήσεων της Ε.Ε., περιλαμβανομένων των πολύ σημαντικών πόρων που θεωρητικά μπορούν να χρηματοδοτηθούν μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και του ΕΣΠΑ. Από το Ταμείο Ανάκαμψης, των 36 δισ. ευρώ, το 20% των κονδυλίων πρέπει να πάει για καινοτομία και για νέες τεχνολογίες γενικότερα, ενώ το ίδιο ποσοστό ισχύει και για το ΕΣΠΑ. Ωστόσο, όπως αναφέρουν αρμόδιες πηγές, από τις προκηρύξεις που μέχρι στιγμής έτρεξαν προς μικρομεσαίους, αυτό που φάνηκε είναι ότι δεν μπορεί να αντληθεί ο συνολικός προϋπολογισμός. Σε κάποιες περιπτώσεις γιατί οι προτάσεις τους αφορούν δράσεις μικρής αξίας (για παράδειγμα, σε λογισμικό) ή γιατί στα πιο βαριά και σύνθετα προγράμματα, που συνδυάζουν την καινοτομία με την έρευνα, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις της Ελλάδας δεν μπορούν ισότιμα να ανταγωνιστούν στο ευρωπαϊκό στερέωμα, είτε λόγω μεγέθους είτε λόγω έλλειψης υποστήριξης, ούτως ώστε να μπορέσουν να δικτυωθούν εκτός συνόρων.
Γίνεται προσπάθεια αυτή την περίοδο, σύμφωνα με πληροφορίες, να προκηρυχθούν νέες δράσεις, οι οποίες θα απευθυνθούν και πάλι σε καινοτόμες δραστηριότητες και γενικότερα σε νέες τεχνολογίες, με έμφαση κυρίως στα προγράμματα του Ταμείου Ανάκαμψης, που λήγει το 2026, αλλά και στο πεδίο του ΕΣΠΑ. Οπως επισημαίνουν αρμόδιες πηγές, δεν είναι μόνο ζήτημα ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, αλλά και του να αποφευχθεί ο κίνδυνος να χαθούν κονδύλια στην εκ των υστέρων αξιολόγηση, διότι πλέον ο όρος το 20% των χρημάτων της Ε.Ε. να πηγαίνει σε νέες τεχνολογίες είναι δεσμευτικός.
Τελική αξιολόγηση του Eurostars-2
Σύμφωνα με το πόρισμα της Κομισιόν για την τελική αξιολόγηση του Eurostars-2, που φέτος ολοκληρώνει τις τελευταίες πληρωμές του, είχε συνολικό δεσμευμένο δημόσιο προϋπολογισμό ύψους 1,14 δισ. ευρώ. Τα κονδύλια δεν απορροφήθηκαν πλήρως και πολλά στο μεσοδιάστημα οδηγήθηκαν, όπως και κονδύλιά άλλων δράσεων, σε αποζημιώσεις για την πανδημία.
Τα ποσά των επιχορηγήσεων που δεσμεύτηκαν από τις 33 συμμετέχουσες χώρες και τις τέσσερις επιπλέον χώρες-εταίρους εκτός Ε.Ε. διέφεραν σε μεγάλο βαθμό για κάθε χώρα. Οπως αναφέρεται, «ενώ τα υψηλότερα ποσά επιχορηγήσεων δεσμεύτηκαν από τη Γερμανία (112 εκατ. ευρώ), τις Κάτω Χώρες (102 εκατ. ευρώ) και τη Γαλλία (74 εκατ. ευρώ), δεν δεσμεύτηκαν επιχορηγήσεις από την Ελλάδα». Επιπλέον, πέντε χώρες (Γερμανία, Κάτω Χώρες, Γαλλία, Σουηδία και Νορβηγία) και τέσσερις χώρες-εταίροι εκτός Ε.Ε. δέσμευσαν σχεδόν το ήμισυ των συνολικών δεσμευμένων εθνικών προϋπολογισμών (περίπου 49%). Επισημαίνεται πως υπάρχει ισχυρή συσχέτιση μεταξύ της κατανομής του προϋπολογισμού και της συμμετοχής σε εθνικό επίπεδο. Επίσης, ενώ ορισμένες συμμετέχουσες χώρες πρόσφεραν υπηρεσίες υποστήριξης και δραστηριότητες προώθησης που αύξησαν την προβολή του προγράμματος, άλλοι εθνικοί φορείς χρηματοδότησης δεν διέθεταν τους οικονομικούς και ανθρώπινους πόρους για την προώθηση.
Το πρόγραμμα αποτελούσε σύμπραξη δημόσιων φορέων που χρηματοδοτήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος-πλαισίου Horizon 2020 για την έρευνα και την καινοτομία. Αποσκοπούσε στη στήριξη των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων που διεξάγουν δραστηριότητες έρευνας και ανάπτυξης μέσω διεθνούς συνεργασίας.
Μεταξύ του 2014 και του τέλους του 2021 πραγματοποιήθηκαν 15 κοινές προσκλήσεις υποβολής προτάσεων, τουλάχιστον δύο φορές ετησίως, οι οποίες προσέλκυσαν 5.891 προτάσεις έργων. Ο αριθμός των χρηματοδοτούμενων έργων ανήλθε σε 1.546. Οι κύριοι δικαιούχοι του προγράμματος Eurostars-2 ήταν ΜμΕ που διεξάγουν έρευνα και ανάπτυξη (66%), εκ των οποίων το 30% δεν είχε πρότερη εμπειρία στη διεθνή συνεργασία. Επρόκειτο για ένα ελκυστικό χρηματοδοτικό πρόγραμμα, με υψηλό ποσοστό επιτυχίας (27%) για τις ΜμΕ, πολλές εκ των οποίων υποβάλλουν για πρώτη φορά αίτηση χρηματοδότησης από την Ε.Ε. και όχι από εθνικά ή περιφερειακά χρηματοδοτικά προγράμματα.
Η έκθεση των σοφών για την καινοτομία
Ανεξάρτητοι εμπειρογνώμονες ζητούν αύξηση των επενδύσεων για την ενίσχυση της ηγετικής θέσης της Ευρώπης στον τομέα της έρευνας και της καινοτομίας σε πόρισμα που δόθηκε την Τετάρτη στη δημοσιότητα, με ανάθεση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Οι συστάσεις εκπονήθηκαν από μία ανεξάρτητη ομάδα 15 κορυφαίων εμπειρογνωμόνων, υπό την προεδρία του Manuel Heitor. Η έκθεσή τους, με τίτλο «Align Act Accelerate. Research, Technology and Innovation to boost European Competitiveness», ζητά επιπλέον ενιαία δράση.
Στο πόρισμά τους καταγράφουν την κατάσταση σε κάθε κράτος και σε σχέση με τη θέση που βρίσκεται στο πεδίο της καινοτομίας αλλά και τη σύνδεση της εν λόγω επίδοσης με μια σειρά από δείκτες. Γίνεται ξεκάθαρο πως η υστέρηση στην περίπτωση της Ελλάδας επιδρά στο σύνολο της οικονομίας και της κοινωνίας.
Η Ελλάδα είναι το κράτος με τη δεύτερη χειρότερη επίδοση σε όρους ανθεκτικότητας της οικονομίας, μετά τη Ρουμανία, με βάση το πόρισμα, προφανώς και λόγω άλλων παραγόντων (όπως, για παράδειγμα, του υψηλού χρέους, δείχνει όμως και το πώς μπορεί να επιταχυνθεί η ανάπτυξη ούτως ώστε να στηριχθεί και η δημοσιονομική σταθερότητα).
Επίσης, η Ελλάδα είναι στη χειρότερη θέση από όλα τα κράτη-μέλη σε σχέση με τη φυγή εργατικού δυναμικού και τούτο συνδέεται, σύμφωνα με το πόρισμα, και με τη δυνατότητα της ίδιας της χώρας να αξιοποιήσει τα μυαλά του έμψυχου δυναμικού της, αλλά και με την αναπτυξιακή της δυνατότητα στο μέλλον. Γι’ αυτό και κατατάσσεται στην τελευταία θέση σε όρους έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης, αλλά και σε παραγωγικότητα εργασίας. Η Ελλάδα, επίσης, έχει μία από τις χαμηλότερες χρηματοδοτήσεις στην Ε.Ε. ανά ερευνητή σε μονάδες αγοραστικής δύναμης, τη δεύτερη χειρότερη μετά τη Βουλγαρία.
Στους τελευταίους της Ευρώπης σε επιδόσεις στο Horizon
Το χάσμα καινοτομίας στην Ε.Ε. και οι επιδόσεις στα προγράμματα Horizon βρέθηκαν στο επίκεντρο πορίσματος που εκπόνησε η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή. Κρούει το καμπανάκι για το ολοένα μεγαλύτερο χάσμα μεταξύ των κρατών-μελών.
Εξηγεί πως το πρόγραμμα ήταν το πρόγραμμα χρηματοδότησης της έρευνας και της καινοτομίας της Ε.Ε. από το 2014 έως το 2020, με προϋπολογισμό ύψους 75,6 δισ. ευρώ, το οποίο στη συνέχεια διαδέχθηκε το πρόγραμμα Ορίζων Ευρώπη. Το πρόγραμμα Ορίζων Ευρώπη άρχισε τον Φεβρουάριο του 2021 ως το νέο επταετές πρόγραμμα χρηματοδότησης της έρευνας και της καινοτομίας της Ε.Ε., με συνολικό προϋπολογισμό 95,5 δισ. ευρώ.
Εχει χρηματοδοτήσει έργα που είναι επικεντρωμένα κυρίως σε λίγες χώρες: το 25% των κονδυλίων έχει διατεθεί στη Γαλλία και το 11% στη Γερμανία, κάτι «το οποίο ενέχει τον κίνδυνο δημιουργίας χασμάτων καινοτομίας εντός της Ε.Ε.». Ζητά να διασφαλιστεί η πρόσβαση για όλα τα είδη ΜμΕ, ώστε να καταστεί δυνατή η συνεργασία μεταξύ των εταιριών διάφορων μεγεθών και τύπων.
Εξηγεί πως Innovation Leaders είναι οι χώρες που διαθέτουν ιδιαίτερα ελκυστικά ερευνητικά συστήματα και είναι ισχυρές στην ψηφιοποίηση. Οι Strong Innovators επιδεικνύουν σημαντικά πλεονεκτήματα στα οικοσυστήματα καινοτομίας τους (καινοτομίες προϊόντων και επιχειρήσεων). Το χάσμα με τις χώρες που… έπονται, όπως η Ελλάδα, έγιναν πιο έντονες. Υπάρχουν, επίσης, επίμονες γεωγραφικές διαφορές στην απόδοση της καινοτομίας, με τους ηγέτες της καινοτομίας και τους περισσότερους ισχυρούς να βρίσκονται κυρίως στη Βόρεια και τη δυτική Ευρώπη.
Η Δανία παραμένει η πιο καινοτόμος χώρα της Ε.Ε., ακολουθούμενη από τη Σουηδία, η οποία ηγήθηκε της κατάταξης μεταξύ 2017-2022. Η Εσθονία έγινε ισχυρή καινοτόμος, ακολουθώντας ένα σταθερό μοτίβο ανάπτυξης από το 2017. Το Βέλγιο, το οποίο ήταν πρωτοπόρος στην καινοτομία το 2023, υποχώρησε στην κατηγορία των ισχυρών καινοτόμων, αν και διατήρησε την πέμπτη θέση του στη συνολική κατάταξη.
Συνολικά διανεμήθηκαν 24,7 δισ. ευρώ. Στους «πρωτοπόρους», η Γερμανία έλαβε 5 δισ. ευρώ για 10.163 έργα. Το Ηνωμένο Βασίλειο 4,52 δισ. ευρώ για 10.052 έργα, η Γαλλία 3,27 δισ. ευρώ για 8.094 έργα, η Ισπανία 2,81 δισ. ευρώ για 8.700 έργα, η Ιταλία 2,56 δισ. ευρώ για 7.999 έργα, η Ολλανδία 2,37 δισ. ευρώ για 5.219 έργα και το Βέλγιο 1,47 δισ. ευρώ για 3.709 έργα.
Στον «πάτο» της διανομής, η Ελλάδα έλαβε 696,9 εκατ. ευρώ στο πλαίσιο του προγράμματος Horizon 2020, η Ρουμανία 109,75 εκατ. ευρώ και η Τουρκία 118 εκατ. ευρώ. Η Βουλγαρία έχει λάβει, περίπου, 60 εκατ. ευρώ.
Το πρόγραμμα θα εισέλθει σύντομα στο δεύτερο στρατηγικό του σχέδιο, το οποίο κατευθύνει τη χρηματοδότηση της έρευνας και της καινοτομίας για την περίοδο 2025-2027, αντιμετωπίζοντας τις βασικές παγκόσμιες προκλήσεις, όπως η κλιματική αλλαγή, η απώλεια της βιοποικιλότητας, η ψηφιακή μετάβαση και η γήρανση του πληθυσμού.
Το Horizon 2020 μόχλευσε 77,5 δισ. ευρώ και εκτιμάται ότι θα συνεισφέρει μια μέση ετήσια αύξηση 15,9 δισ. ευρώ στο ΑΕΠ της Ε.Ε., συνολικού ύψους 429 δισ. ευρώ για την περίοδο 2014-2040. Αναμένεται, επίσης, να έχει αξιοσημείωτο αντίκτυπο στη δημιουργία θέσεων εργασίας, με το καθαρό κέρδος στα επίπεδα απασχόλησης να φτάνει περίπου τους 220.000 εργαζομένους.
Η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (ΕΟΚΕ) αναφέρει πως για να γεφυρωθεί το χάσμα πρέπει να επιλυθούν παράλληλα τρία μείζονα ζητήματα: 1) η διασφάλιση της πρόσβασης σε ισότιμη χρηματοδότηση της έρευνας και της καινοτομίας σε όλα τα κράτη-μέλη, 2) η παροχή πρόσβασης σε κατάλληλες υποδομές υποστήριξης της έρευνας και σε επαγγελματίες που ασχολούνται με την κατάρτιση πολιτικών ενίσχυσης σε εθνικό επίπεδο και 3) η διευθέτηση των διατυπώσεων συγχρηματοδότησης στα διάφορα κράτη-μέλη.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ (ΦΥΛΛΟ 18/10/2024)
