Με τον όρο μεταβολισμό εννοούμε το σύνολο των φυσικών και χημικών διεργασιών που γίνονται καθημερινά μέσα στο σώμα.
Το σώμα αποτελεί ένα τεράστιο εργοστάσιο που επιτελεί ταυτόχρονα πολλαπλές λειτουργίες: η αναπνοή, η συστολή της καρδιάς, η πέψη και η απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών, η μυϊκή συστολή, η σύνθεση ορμονών και ενζύμων είναι μόνο κάποιες από αυτές.
Όπως είναι φυσικό, οι λειτουργίες αυτές δαπανούν μεγάλα ποσά ενέργειας προκειμένου να πραγματοποιηθούν. Την ενέργεια αυτή την παίρνουμε από τις τροφές. Η αύξηση του σωματικού βάρους εμφανίζεται όταν η ενέργεια που παίρνουμε από τις τροφές είναι περισσότερη από αυτή που χρειάζεται ο οργανισμός για την επιτέλεση των καθημερινών του λειτουργιών. Ως εκ τούτου το περίσσευμα παραμένει στο σώμα μας και αποθηκεύεται με τη μορφή λίπους.
Τώρα αν θέλουμε να μειώσουμε το βάρος μας όπως προκύπτει από τα παραπάνω θα πρέπει η ενέργεια που προσλαμβάνουμε από τη τροφή (Επ) να είναι μικρότερη από την ενέργεια που καίμε (Εκ). Με λίγα λόγια θα πρέπει να μειώσουμε τις θερμίδες που παίρνουμε (περιορίζοντας το φαγητό) και να αυξήσουμε με κάποιο τρόπο τις θερμίδες που καίμε (Επ<Εκ). Το θέμα είναι πώς μπορούμε να αυξήσουμε τις θερμίδες που καίμε. Και εδώ ακριβώς υπεισέρχεται το θέμα του μεταβολισμού.
Συνολική Ημερήσια Ενεργειακή Δαπάνη (ΣΗΕΔ) – Τι περιλαμβάνει;
Η ενέργεια που καίμε ημερησίως είναι το άθροισμα της ενεργειακής κατανάλωσης ηρεμίας, της τροφογενούς θερμογένεσης και της άσκησης.
Βασικός Μεταβολικός Ρυθμός (ΒΜΡ):
Η ενεργειακή κατανάλωση ηρεμίας ή αλλιώς βασικός μεταβολικός ρυθμός (ΒΜΡ) αποτελεί το σύνολο των θερμίδων που καίμε για τη λειτουργία των διαφόρων οργάνων (καρδιά, νεφρά, μύες, πνεύμονες, εγκέφαλος κτλ.).
Ο ΒΜΡ αποτελεί το κυριότερο ρυθμιστή των θερμίδων που καίμε ημερησίως. Αντιστοιχεί στο 60-75% της ΣΗΕΔ.
Τροφογενής θερμογένεση:
Η τροφογενής θερμογένεση είναι οι θερμίδες που καίει ο οργανισμός αμέσως μετά τη λήψη κάποιου γεύματος. Ουσιαστικά είναι η ενέργεια που απαιτείται για την πέψη και την απορρόφηση της καταναλωθείσας τροφής. Αντιστοιχεί στο 5%-10% της ΣΗΕΔ.
Άσκηση:
Το ενεργειακό κόστος της άσκησης περιλαμβάνει τόσο τις θερμίδες που καίμε κατά τις καθημερινές απλές αυτόματες κινήσεις όσο και τις θερμίδες που καίμε όταν ασκούμαστε εντατικά. Αντιστοιχεί στο 15%-30% της ΣΗΕΔ. Η άσκηση είναι ο παράγοντας που μπορούμε να τροποποιήσουμε σε μεγαλύτερο βαθμό από τους άλλους δύο και κατ’ επέκταση μέσω αυτής να επηρεάσουμε και τη ΣΗΕΔ.
Βασικός Μεταβολικός Ρυθμός – Από τι εξαρτάται;
Οι θερμίδες που καίμε ημερησίως εξαρτώνται κυρίως από τον βασικό μεταβολικό ρυθμό μας. Επομένως αν θέλουμε να τις αυξήσουμε θα πρέπει να γνωρίζουμε ποιοι παράγοντες τον καθορίζουν.
Σύσταση σώματος: Ο κυριότερος τροποποιήσιμος παράγοντας που επηρεάζει τον BMR.
Άτομα που έχουν υψηλά επίπεδα μυικής μάζας έχουν αυξημένο BMR. Αρα για δεδομένο βάρος (πχ 70κιλά), το άτομο που έχει πιο υψηλά επίπεδα μυικής μάζας θα έχει πιο υψηλό μεταβολισμό, θα φαίνεται πιο αδύνατο και θα χάνει κιλά πιο εύκολα. Η άσκηση είναι αυτή που συμβάλλει στην αύξηση της μυικής μάζας.
Φύλο:
Οι άντρες έχουν περισσότερη μυική μάζα σε σχέση με τις γυναίκες γι αυτό και έχουν πιο υψηλό μεταβολισμό και χάνουν πιο εύκολα κιλά.
Παρόλα αυτά αξίζει να τονιστεί ότι αυτή η φαινομενικά γρήγορη απώλεια κιλών που δείχνει η ζυγαριά δεν διαρκεί αιωνίως και σίγουρα δεν είναι μόνο απώλεια λίπους. Για την απώλεια λίπους θα πρέπει και οι άντρες να καταβάλλουν μία εξίσου δυνατή προσπάθεια συνδυάζοντας πάντα ισορροπημένη διατροφή και άσκηση.
Ηλικία: Όσο μεγαλώνουμε μειώνεται ο ΒΜΡ.
Έχει βρεθεί ότι μετά την ηλικία των 30 και ανά δεκαετία ο ΒΜΡ μειώνεται έως και 5%. Και εδώ παίζει ρόλο η σύσταση του σώματος διότι εκτός των άλλων καθώς μεγαλώνουμε μειώνεται η μυϊκή μάζα και αυξάνεται η λιπώδης.
Αυστηρές δίαιτες:
Το ανθρώπινο σώμα έχει την ικανότητα να προσαρμόζει την ενεργειακή του δαπάνη ανάλογα με την ενεργειακή πρόσληψη.
Μία απότομη και έντονη μείωση των θερμίδων θα έχει ως αποτέλεσμα μία σημαντική μείωση του ΒΜΡ: όταν ο οργανισμός αντιλαμβάνεται ότι υπάρχει έλλειψη τροφής τότε προσπαθεί να κάνει οικονομία και μειώνει σημαντικά τις καύσεις του. Για αυτό το λόγο οι αυστηρές δίαιτες οδηγούν με μαθηματική ακρίβεια στην αύξηση του σωματικού βάρους. Αντιθέτως η σταδιακή μείωση των προσλαμβανόμενων θερμίδων εμποδίζει αυτή την απότομη μείωση του ΒΜΡ. Με λίγα λόγια ο οργανισμός δεν αντιλαμβάνεται κάποια σημαντική αλλαγή στην πρόσληψη τροφής και κατ’ επέκταση δεν μειώνει τις καύσεις του. Έτσι καταφέρνουμε τελικά οι θερμίδες που προσλαμβάνουμε να είναι λιγότερες από αυτές που καίμε (Επ<Εκ) – πράγμα που οδηγεί στην απώλεια βάρους.
Παθολογικές καταστάσεις:
Σχεδόν όλες οι παθήσεις επηρεάζουν τον ΒΜΡ.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι ο υποθυρεοειδισμός, το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, ο υπογοναδισμός (δηλ. η μείωση των ορμονών του φύλου- όπως γίνεται πχ στην εμμηνόπαυση) μειώνουν το ΒΜΡ. Παρόλα αυτά αξίζει να σημειωθεί ότι ειδικά για τον υποθυρεοειδισμό αν αντιμετωπίζεται επιτυχώς με την κατάλληλη αγωγή τότε δεν θα έχετε κάποιο πρόβλημα στην προσπάθεια σας να μειώσετε το σωματικό σας βάρος.
Καφείνη – Νικοτίνη – Κλιματολογικές συνθήκες:
Η καφείνη και η νικοτίνη αυξάνουν τον ΒΜΡ και καταστέλλουν το αίσθημα της όρεξης.
Η έκθεση στο κρύο αυξάνει επίσης τον ΒΜΡ.
Κληρονομικότητα:
Η κληρονομικότητα φαίνεται να παίζει μικρό ρόλο στον καθορισμό του ΒΜΡ.
Τον επηρεάζει γύρω στο 7%. Άρα ακόμα και αν πιστεύετε ότι έχετε χαμηλό μεταβολισμό λόγω γονιδίων αυτό δεν σημαίνει ότι είστε καταδικασμένοι να είστε υπέρβαροι. Μπορείτε με την κατάλληλη βοήθεια να επιτύχετε ένα υγιές σωματικό βάρος. Συνοψίζοντας δεν υπάρχει καλός και κακός μεταβολισμός. Για να επιτευχθεί ένα φυσιολογικό σωματικό βάρος θα πρέπει η προσλαμβανόμενη ενέργεια να είναι μικρότερη από την καταναλισκόμενη (Επ<Εκ).
Με λίγα λόγια δεν συνίσταται να λιμοκτονούμε προκειμένου να χάσουμε κιλά αλλά αντιθέτως θα πρέπει απλώς να προσαρμόσουμε την πρόσληψη τροφής και την άσκηση ούτως ώστε οι θερμίδες που παίρνουμε από τα τρόφιμα να είναι λιγότερες από αυτές που καίμε μέσω των καθημερινών μας δραστηριοτήτων. Επομένως εσφαλμένες αντιλήψεις περί μεταβολισμού δεν θα πρέπει να σας εμποδίσουν να ξεκινήσετε μία σοβαρή προσπάθεια απώλειας βάρους σε περίπτωση που το αποφασίσετε.
