Από τον κλινικό διαιτολόγο-διατροφολόγο Κωνσταντίνο Ξένο!
Τι εννοούμε με τον όρο Σακχαρώδης Διαβήτης?
Με τον όρο Σακχαρώδης Διαβήτης αναφερόμαστε σε ένα χρόνιο νόσημα του μεταβολισμού των θερμιδογόνων θρεπτικών συστατικών της τροφής (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λιπαρά), κατά το οποίο οι τιμές του σακχάρου του οργανισμού βρίσκονται υψηλότερα των φυσιολογικών ορίων.
Τα φυσιολογικά όρια των τιμών του σακχάρου του οργανισμού, όταν το μετράμε μετά από νηστεία, είναι 60 – 110 mg/dl.
Σε τι διαφέρει ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 από τον τύπου 2?
Στον σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1, που εμφανίζεται σε νεαρή ηλικία, το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού λειτουργεί λανθασμένα, καταστρέφοντας τα νησίδια του παγκρέατος, εκλαμβάνοντας τα σαν «ξένο» σώμα.
Στα νησίδια του παγκρέατος, που δεν είναι τίποτα άλλο από «συστάδες» κυττάρων, υπάρχουν και τα β-κύτταρα που παράγουν την ζωτικής σημασίας ορμόνη, ινσουλίνη. Καταστροφή των νησιδίων του παγκρέατος, συνεπάγεται από ελάχιστη έως καθόλου παραγωγή ινσουλίνης για τον οργανισμό. Έτσι ο ασθενής αναγκάζεται να ξεκινήσει θεραπεία με ινσουλίνη εξωγενώς.
Στον σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, που εμφανίζεται συνήθως σε ηλικίες άνω των 40, συνυπάρχει μια μειωμένη ικανότητα των κυττάρων του σώματος να αξιοποιήσουν την ινσουλίνη (κατάσταση γνωστή ως ινσουλινοαντίσταση) με μια προοδευτική δυσλειτουργία των β-κυττάρων του παγκρέατος (με αποτέλεσμα σε βάθος χρόνου οι ανάγκες του οργανισμού για ινσουλίνη να μην καλύπτονται). Σε αυτόν το τύπο διαβήτη, θεραπευτικά μέσα είναι συγκεκριμένα φαρμακευτικά σκευάσματα, η ινσουλίνη, όταν κριθεί απαραίτητο και βέβαια η απώλεια σωματικού βάρους, αν και εφόσον υπάρχει πρόβλημα.
Ποια είναι τα συνήθη συμπτώματα του σακχαρώδη διαβήτη ?
Οι αυξημένες τιμές σακχάρου στο αίμα για μακρύ χρονικό διάστημα, μπορεί να οδηγήσουν σε πολυουρία, πολυδιψία, ανεξήγητη απώλεια βάρους και μια γενική αίσθηση κόπωσης και αδυναμίας. Αξίζει να τονισθεί ότι σε ένα συντριπτικό ποσοστό των ατόμων με διαβήτη τύπου 2 όλη αυτή η συμπτωματολογία απουσιάζει..
Φυσιολογικά στα ούρα, δεν ανευρίσκεται σάκχαρο. Όμως σε περιπτώσεις αυξημένων τιμών σακχάρου (πάνω από 180), αποβάλλεται σάκχαρο στα ούρα και προκαλείται μεγαλύτερη απώλεια νερού με τα ούρα, εξού και οι καταστάσεις πολυουρίας και πολυδιψίας.
Ποιες είναι οι επιπλοκές υγείας που μπορεί να εμφανίσουν άτομα με διαβήτη?
Οι υψηλές τιμές σακχάρου που διατηρούνται για μακρύ χρονικό διάστημα, έχουν δυσμενέστατες επιδράσεις στην ακεραιότητα μικρών και μεγάλων αγγείων του οργανισμού.
Ως εκ τούτου, η εμφάνιση αμφιβληστροειδοπάθειας (βλάβη στα μάτια), νεφροπάθειας, νευροπάθειας (η πιο συνήθης επιπλοκή) και μακροαγγειοπάθειας, δεν πρέπει να θεωρείται παράδοξη…
Ποιο είναι το σημαντικότερο από τα θρεπτικά συστατικά των τροφών, όταν αναφερόμαστε στη διατροφή ατόμων με διαβήτη?
Τα θρεπτικά συστατικά των τροφών που αποδίδουν θερμίδες είναι οι πρωτεΐνες, οι υδατάνθρακες και τα λιπαρά (το αλκοόλ αποδίδει θερμίδες αλλά δεν θεωρείται θρεπτικό συστατικό).
Το σημαντικότερο εξ αυτών, για την δίαιτα ενός ατόμου με διαβήτη, είναι οι υδατάνθρακες και αποδίδουν 4 θερμίδες ανά γραμμάριο.
Ποιες τροφές είναι πλούσιες σε υδατάνθρακες?
Τροφές πλούσιες σε υδατάνθρακες είναι τα δημητριακά (σιτάρι, κριθάρι, ρύζι, καλαμπόκι, κ.λ.π.) και τα προϊόντα τους (ψωμί, αρτοπαρασκευάσματα, δημητριακά προγεύματος, κ.λ.π.),οι πατάτες, τα φρούτα και οι χυμοί, τα λαχανικά, τα όσπρια και φυσικά τα γλυκίσματα…
Όλοι οι υδατάνθρακες είναι ίδιοι?
Για χρόνια, η πιο συχνή σύσταση για ένα άτομο με διαβήτη ήταν να προτιμά τροφές με «σύνθετους» υδατάνθρακες και να αποφεύγει τροφές με «απλούς» υδατάνθρακες. Σήμερα και με τις νεώτερες συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, προτείνεται να αποφεύγονται οι συγκεκριμένοι όροι και να χρησιμοποιούνται οι πιο δόκιμοι : άμυλο και σάκχαρα.
Πλούσια σε άμυλο είναι οι πατάτες, τα δημητριακά και τα προϊόντα τους, ενώ πλούσια σε σάκχαρα είναι τα περισσότερα φρούτα (και οι χυμοί τους) και τα γλυκίσματα.
Το άμυλο ή τα σάκχαρα «επιβαρύνουν» πιο πολύ ένα άτομο με διαβήτη?
Η απάντηση σε αυτή την ερώτηση δεν θα μπορούσε να είναι κάθετη, αφού το πόσο θα επηρεάσει μια τροφή τα επίπεδα του σακχάρου εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι τα σάκχαρα που μπορεί να «κατηγορούνται» περισσότερο, αν προέρχονται από ένα φρούτο (και άρα είναι κυρίως φρουκτόζη) θα οδηγήσουν σε χαμηλότερη γλυκαιμική απάντηση από ισόποσο άμυλο πατάτας, που ουσιαστικά απαρτίζεται από καθαρή γλυκόζη. Το σημαντικότερο αναφορικά με τους υδατάνθρακες, είναι το συνολικό ποσό τους στην ημερήσια δίαιτα και μετά ο τύπος τους.
Πως δρα η ινσουλίνη στον οργανισμό ?
Όταν τρώμε τροφές πλούσιες σε υδατάνθρακες, το πεπτικό μας σύστημα τους διασπά σε πολύ απλά μόρια, ένα εκ των οποίων είναι η γλυκόζη. Η γλυκόζη εισέρχεται στην κυκλοφορία του αίματος και ανεβάζει το σάκχαρο.
Η ινσουλίνη λοιπόν που απελευθερώνεται από το πάγκρεας, αποτελεί το «κλειδί» ώστε το σάκχαρο που κυκλοφορεί στο αίμα να εισέλθει εντός των κυττάρων του μυϊκού και του λιπώδους ιστού.
Πολύ απλά χωρίς την ινσουλίνη – «κλειδί», η «πόρτα» των κυττάρων αυτών δεν ανοίγει με αποτέλεσμα να αυξάνονται τα επίπεδα σακχάρου στην κυκλοφορία του αίματος.
Τι είναι ο γλυκαιμικός δείκτης που συχνά ακούγεται στην διατροφή ατόμων με διαβήτη?
Ο γλυκαιμικός δείκτης υποδεικνύει πόσο αυξάνουν τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα, 2-3 ώρες μετά την κατανάλωση της τροφής και αναφέρεται σε τροφές υψηλής περιεκτικότητας σε υδατάνθρακες. Ως τροφή αναφοράς θεωρείται το άσπρο ψωμί με γλυκαιμικό δείκτη 100 (παλαιότερα ως τροφή αναφοράς εκλαμβάνονταν η γλυκόζη). Η δομή του αμύλου εμπλέκεται στην διαμόρφωση του γλυκαιμικού δείκτη και σήμερα γνωρίζουμε πως το ρύζι και τα ζυμαρικά έχουν χαμηλότερο γλυκαιμικό δείκτη από τη βραστή πατάτα.
Παραδείγματα τροφών με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη:
Το γάλα, το γιαούρτι, τα κεράσια, τα μήλα, τα αχλάδια, οι φακές, η σόγια, τα πράσινα λαχανικά, οι φράουλες
Αν και δεν υπάρχουν επαρκή επιστημονικά στοιχεία που να τεκμηριώνουν μακροχρόνια την ευεργετική δράση της επιλογής τροφών χαμηλών σε γλυκαιμικό δείκτη, η γνώση του γλυκαιμικού δείκτη των τροφών μπορεί, με τη βοήθεια και του αυτοελέγχου που εφαρμόζει το άτομο με διαβήτη, να συνεισφέρει θετικά στον έλεγχο του σακχάρου.
Τι είναι οι φυτικές ίνες και ποιος ο ρόλος τους στην δίαιτα του ατόμου με διαβήτη?
Οι φυτικές ίνες αποτελούν το δομικό στοιχείο των φρούτων, των λαχανικών, των δημητριακών, των οσπρίων και των ξηρών καρπών. Οι δομικές αυτές ουσίες δεν μπορούν να απορροφηθούν από το ανθρώπινο πεπτικό σύστημα και άρα δεν εισάγονται στην κυκλοφορία του αίματος.
Κάποιες φυτικές ίνες αποτελούν σημαντικό υπόλειμμα σε μια δίαιτα και συνεπώς αυξάνουν το αίσθημα του κορεσμού.
Άλλες φυτικές ίνες κατέχουν σημαντική υπακτική δράση.
Οι επιδράσεις των φυτικών ινών στα επίπεδα του σακχάρου και των λιπιδίων, φαίνεται από αρκετές μελέτες να είναι ευεργετικές.
Αν και οι πιο αξιόπιστες κλινικές μελέτες καταλήγουν στο ότι τα ποσά των φυτικών ινών που πρέπει να καταναλώνονται προκειμένου να έχουμε ουσιαστικό αποτέλεσμα για τα άτομα με διαβήτη είναι πολύ μεγάλα (συχνά άνω των 50 γρ.), παραταύτα η ρεαλιστική κατανάλωση έστω και της ½ ποσότητας ημερησίως από την προαναφερόμενη (25 γρ.), προσφέρει μέγιστα οφέλη υγείας.
Συχνά σε τρόφιμα για άτομα με διαβήτη, αναφέρονται ως γλυκαντικές ουσίες οι πολυόλες. Τι είναι οι πολυόλες ? Είναι ασφαλείς ουσίες?
Οι πολυόλες (ή σακχαροαλκοόλες) είναι μια ομάδα υδατανθράκων χαμηλής απορρόφησης από τον ανθρώπινο οργανισμό, με συνέπεια αφενός να μην επηρεάζουν τα επίπεδα του σακχάρου όπως τα γνωστά σάκχαρα των τροφών και αφετέρου να κατέχουν χαμηλότερη θερμιδική απόδοση από αυτά (2,4 θερμίδες έναντι 4 θερμίδων ανά γραμμάριο, αντίστοιχα).
Οι πολυόλες έχουν χαρακτηριστεί από όλους τους αρμόδιους παγκόσμιους επιστημονικούς φορείς ως απολύτως ασφαλείς ουσίες. Η μόνη «παρενέργεια» που μπορεί να προκύψει από την κατανάλωση τέτοιων ουσιών, είναι η υπακτική δράση και αυτό συμβαίνει σε πολύ μεγάλες ποσότητες κατανάλωσης.
Δύο από τις πιο δημοφιλείς πολυόλες που συναντάμε στα τρόφιμα είναι η ξυλιτόλη και η μαλτιτόλη, με γλυκαντική ισχύ όμοια της ζάχαρης.
Τον τελευταίο καιρό πολύς λόγος γίνεται για μια καινούρια γλυκαντική ουσία την σουκραλόζη. Τι ακριβώς είναι η σουκραλόζη και πόσο ασφαλής ουσία είναι ?
Η σουκραλόζη παράγεται από την γνωστή μας ζάχαρη και δεν μεταβολίζεται στον ανθρώπινο οργανισμό, συνεπώς δεν αποδίδει θερμίδες (μηδενική θερμιδική αξία).
Η γλυκαντική της ισχύς είναι 600 φορές μεγαλύτερη της ζάχαρης, άρα απαιτείται ελάχιστη ποσότητα για να πετύχουμε ανάλογο γλυκαντικό αποτέλεσμα με την ζάχαρη.
Η σουκραλόζη έχει χαρακτηριστεί από όλους τους αρμόδιους παγκόσμιους επιστημονικούς φορείς ως απολύτως ασφαλής ουσία.
Τι είναι τα πρεβιοτικά που χρησιμοποιούνται σε διάφορα τρόφιμα και διατείνονται ότι κατέχουν οφέλη για την ανθρώπινη υγεία ?
Ως πρεβιοτικό, καθορίζεται κάθε άπεπτο διατροφικό στοιχείο, που επηρεάζει ευεργετικά την χλωρίδα του παχέος εντέρου, με το να προάγει επιλεκτικά την ανάπτυξη και/ή την δράση ενός ή μιας ομάδας βακτηρίων, τα οποία αποδεδειγμένα βελτιώνουν την υγεία του οργανισμού.
Τα πρεβιοτικά αποδίδουν πολύ λιγότερες θερμίδες από ότι η ζάχαρη (λιγότερες από τις μισές) και οι θερμίδες αυτές προέρχονται έμμεσα, όχι κατευθείαν από τα πρεβιοτικά (που τυπικά δεν απορροφώνται), αλλά από τα προϊόντα των ζυμώσεων τους στο έντερο.
Aπό τα πιο συχνά πρεβιοτικά είναι η πολυδεξτρόζη (ένα υδατοδιαλυτό πολυμερές της γλυκόζης) και οι ολιγοσακχαρίτες της φρουκτόζης ή φρουκτοολιγοσακχαρίτες, που συναντάμε σε τροφές όπως κρεμμύδι, σκόρδο, τα σπαράγγια και άλλες.
Μια από τις επιδράσεις των πρεβιοτικών που ερευνάται εκτενώς σήμερα, είναι αυτή στα λιπίδια του οργανισμού. Ήδη έντεκα μεγάλες μελέτες έχουν ολοκληρωθεί, σχετικά με τους φρουκτοολιγοσακχαρίτες και την επίδραση τους στη χοληστερόλη και τα τριγλυκερίδια. Οι τρεις από αυτές συνέδεσαν τους ολιγοσακχαρίτες της φρουκτόζης με σημαντική μείωση των επιπέδων χοληστερόλης και τριγλυκεριδίων, ενώ πέντε μελέτες, έδειξαν μετρίου βαθμού θετική επίδραση των πρεβιοτικών, στις προαναφερθείσες παραμέτρους.
Ποιο είναι το πιο χρηστικό εργαλείο για την ρύθμιση της διατροφής ενός ατόμου με διαβήτη? Η χρήση της λίστας των ισοδύναμων ? Η μέτρηση των θερμίδων των τροφών ? Η μέτρηση των υδατανθράκων των τροφών ?
Για πολλά χρόνια, η επιστημονική κοινότητα πρότεινε για την διευθέτηση της δίαιτας των ατόμων με διαβήτη, τη χρήση της λίστας με τα ισοδύναμα τροφίμων.
Παραταύτα μελέτες υποδεικνύουν πως μόνο ένα μικρό ποσοστό ατόμων με διαβήτη έχει εκπαιδευτεί κατάλληλα πάνω στην συγκεκριμένη μεθοδολογία και ακόμα λιγότεροι την εφαρμόζουν στην πράξη. Υπό αυτά τα δεδομένα, ο πιο πρόσφατος και εύχρηστος τρόπος που φαίνεται να υιοθετείται και να προτείνεται από τους διεθνείς αρμόδιους φορείς για τον υπολογισμό της δίαιτας των διαβητικών, αφορά στην μέτρηση υδατανθράκων (carbohydrate counting).
Για την μέτρηση των υδατανθράκων των τροφών, ο ειδικός διαιτολόγος εκπαιδεύει το άτομο με διαβήτη και αναλύει τους λόγους για τους οποίους μετράμε τους υδατάνθρακες, ποιες τροφές τους εμπεριέχουν, πώς να χρησιμοποιούμε τις ετικέτες τροφίμων, πόσο αναγκαίος είναι ο έλεγχος της ποσότητας της μερίδας, ποιος ο ρόλος του κρέατος και του λίπους όταν μετράμε υδατάνθρακες, κ.λ.π.
Σε 2ο επίπεδο η εκπαίδευση επεκτείνεται στη γνώση της δράσης της ινσουλίνης, τον υπολογισμό της αναλογίας ινσουλίνης προς υδατάνθρακα, την διόρθωση υπό ή υπεργλυκαιμίας, κ.λ.π.
Επιστημονικές μελέτες καταλήγουν στο ότι ο τακτικός αυτοέλεγχος του σακχάρου και η επαρκής εκπαίδευση πάνω στη μέτρηση υδατανθράκων, οδηγεί στον ιδανικό έλεγχο των επιπέδων σακχάρου του οργανισμού.
Είναι αλήθεια ότι κάθε τροφή μπορεί να ενταχθεί σε ένα πλάνο διατροφής για σακχαρώδη διαβήτη?
Η εξέλιξη της επιστήμης της ιατρικής και της κλινικής Διαιτολογίας μέσω των πιστοποιημένων πια ευρημάτων της, καθιστά σήμερα την διατροφή για τον διαβήτη λιγότερο πιεστική και περισσότερο αποτελεσματική από ποτέ.
Τα άτομα με διαβήτη, καλούνται σήμερα να εκπαιδευτούν από την ομάδα των επιστημόνων ώστε να μπορούν να εντάξουν σχεδόν κάθε τροφή στο διαιτολόγιο τους.
Το κλειδί για την καλύτερη δυνατή διατροφή είναι το μέτρο στην κατανάλωση και η ποικιλία και όχι οι όποιες ευεργετικές ιδιότητες μεμονωμένων τροφών.
Ακόμα και η πιο πλούσια σε ευεργετικά συστατικά τροφή όταν υπερκαταναλώνεται ή τρώγεται αποκλειστικά, οδηγεί σε δυσμενείς καταστάσεις.
Βασικά σημεία στα οποία πρέπει να δοθεί προσοχή :
1.Η συχνότητα στο λάθος μετρά πάνω από όλα – ακόμα και το πιο τραγικό διατροφικό «λάθος» να κάνετε, αν αυτό δεν επαναληφθεί δεν θα υπάρξει σημαντικό πρόβλημα. Αν όμως το υιοθετήσετε, τότε….
2.Αναλογιστείτε τον όγκο της τροφής σε σχέση με την ικανοποίηση που σας προσφέρει – ένα κλασικό κέικ σοκολάτας μπορεί να «αντικαταστήσει» σε κάποια φάση μια πλούσια σε άμυλο τροφή όπως η πατάτα. Παραταύτα η ποσότητα του κέικ που πρέπει να καταναλωθεί καταντιστοιχία θα είναι πολύ μικρότερη. Αξίζει κάτι τέτοιο?
3.Δώστε έμφαση στο συνολικό σας γεύμα – Η κατανάλωση ενός burger δεν πρέπει να εκληφθεί ως κατανάλωση 2 φετών ψωμιού και ενός μπιφτεκιού…Η κέτσαπ, το κρεμμύδι, η ντομάτα και το τυρί, πρέπει και αυτά να εκληφθούν στον συνολικότερο διατροφικό προγραμματισμό..
4.Αναλογιστείτε την εκάστοτε μαγειρική παρασκευή : μια «αθώα» σαλάτα με πίκλες, ελιές, και πλούσια σως, μπορεί να αποτελεί «βόμβα» κατανάλωσης αλατιού και λίπους…
Είναι προτιμότερο για ένα άτομο με διαβήτη να καταναλώνει 3 μεγάλα γεύματα την ημέρα ή να κάνει περισσότερα μικρού όγκου?
Μικρές σε χρονική διάρκεια μελέτες σε άτομα με διαβήτη τύπου 2, υποδεικνύουν ότι ο καταμερισμός των απαιτούμενων ημερήσιων θερμίδων σε μικρά και τακτά γεύματα, είναι πιο ευεργετικός για τον έλεγχο των επιπέδων σακχάρου και ινσουλίνης, σε σχέση με το αν ίσες θερμίδες καταμεριστούν σε 3 μεγάλα γεύματα.
Παραταύτα μελέτες που έγιναν για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα, δεν κατέληξαν στα ίδια συμπεράσματα.
Όπως και να έχουν τα πράγματα από ερευνητικής τεκμηρίωσης σχετικά με το σάκχαρο και τα επίπεδα ινσουλίνης, ο καταμερισμός της ημερήσιας τροφής σε μικρά και τακτά γεύματα, αποτελεί τον ιδανικότερο τρόπο για απώλεια βάρους και έλεγχο της όρεξης, στοιχεία σημαντικά για παχύσαρκα άτομα με διαβήτη τύπου 2.
